Veysel Sağlam Özgür - Bilkent Üniversitesi Müzik ve Sahne Sanatları Fakültesi Müzik Bölümü 2. Türkiye Gitar Buluşması Bildirisi (18–21 Şubat 2007)
Bu panel aracılığıyla sizlere, besteci-çalgıcı ilişkisi, gitar müziği bestecileri, onların yaşadığı sorunlar, gitar eğitimi yapan kurumlar hakkında genel ve/veya istatistikî bilgi verirken aynı zamanda Bursa'da gitar için besteleyen besteciler, eserlerinin dökümü ve bestecilerin üslupları üzerine görüşlerini içeren konulardan bahsedeceğim.
Sanat ve sanatçının yaşayabilmesi için, bestecinin varlığı büyük önem taşımaktadır. Bestecilerin herhangi bir çalgıyı hedef alan yeni üretimlerinde, söz konusu çalgının ustaları ile yapacakları fikir alış verişleri, eserin teknik, tını ve işitsel zenginliğini arttıracaktır. Bu yöndeki uygulamalar müzik tarihinde sıkça rastlanılan besteci–çalgıcı ilişkisidir. Eser, besteci ve virtüoz çalgıcı ortaklığına ilişkin sayı arttırılabilir olsa da bunlardan bir kaçını fikir vermesi bakımından görüşlerinize arz etmek isterim. Kara Karayev keman konçertosu Leonid Kogan için, Dimitri Şostakoviç 1 ve 2 numaralı keman konçertoları David Oistrach için, Dimitri Şostakoviç çello konçertosu Mstislav Rostropoviç için, H. Mirzazade keman sonatı Server Ganiyev için bestelenmiş ve doğal olarak ithaf edilen kişilerin görüş, beğeni ve dönütleri bu eserlerin şekillenmesinde önem kazanmıştır.
Aynı kurum içerisinde bulunan kompozisyon ve gitar bölümlerine baktığımız zaman, kompozisyon öğretim üyeleri ve öğrencilerinin gitar için beste çalışmalarının az sayıda olduğunu görürüz. Dolayısıyla bu bölümlerin varlığına dayalı olarak ortaya konan ürünlerin dünya ve Türk gitar müziği dağarını arttırmada belirleyici etkisinden söz etmek oldukça güçtür. Bu panel aracılığı ile bu konuya dikkat çekmek, gitar müziğinin güçlüklerinin yanısıra gitarın olanaklarından söz ederek, gitar müziğinin geçmiş zamanlardaki değeri üzerine ilgi çekmek, yarınlarda Türk bestecilerinin gitar müziğiyle olan bağını arttırabilir.
Gitar için eser yazan bestecilerimizin öz geçmişlerine baktığımızda, genellikle bu bestecilerin aynı zamanda seslendirici gitarist olduklarını söylemek mümkün değildir. Bestecilerin gitar çalgısıyla olan bilişsel ve duyuşsal ilişkisinin gitar için yazılacak eserlere olumlu ya da olumsuz biçimde yansıyacağı kaçınılmazdır. Bilişsel ve duyuşsal iletişimin sağlanarak derinleştirilmesi aynı zamanda gitar eserleri üretimindeki başarıyı da arttırıcı olabilir. Öyleyse usta gitaristlerin bestecilerle işbirliği yapması, bir yandan bestecinin bilişsel ve duyuşsal zenginliğini arttırırken diğer yandan onları gitar için besteleme yönünde yüreklendirici etkisi olabilir. Maddi destekten yoksun bestecinin en büyük desteğinin manevi destek olabileceğini unutmamak gerekir. Gitarcı besteci işbirliği denildiğinde bu ilişki ve işbirliğin başlangıcı ya da temeli açısından öncelikle eğitim kurumlarımız akla gelmektedir.
Gitar eğitimi veren kurumlarımız arasında Güzel Sanatlar Liseleri, üniversitelerin Eğitim Fakülteleri Müzik Eğitimi Anabilim Dalları, konservatuvarlar, Bilkent ve Yıldız Teknik Üniversitelerinde de olduğu gibi farklı kurumsal ad altında örgütlenmiş müzik bölümlerinde gitar eğitimi verilmektedir. Bu kurumlar sayısal olarak ülkemizde önemli bir yer tutmaktadır. 13 müzik eğitimi anabilim dalı, 11 tane de programlarında konser gitaristliği amaçlayarak çalışan bölüm bulunmaktadır. Bestecilik ve gitar bölümlerini ayrı ayrı da olsa bir çatı altında toplayan kurumlarımız ise konservatuvar eğitimi veren kurumlarımızdır. Bu bölümlerin işbirliklerinin öğrenci, öğretim üyesi ve programlar düzeyinde arttırılması, yapılacak olan gitar etkinliklerine bestecilerimizin özel olarak davet edilmeleri, bu alanda yapabilecekleri yeni çalışmalar için etkin bir yönelim ve motivasyon sağlayabilir.
Gitar eğitimi veren diğer kurumlardan Eğitim Fakültelerinin Müzik Eğitimi Anabilim Dallarında eğitim alanının doğası gereği bestecilik eğitimi değil, belli seviyede gitaristlik eğitimi verilmektedir. Bu eğitim kendini gitara adamış, istekli ve disiplinli öğrenciler göz önüne alındığında küçümsenemez bir seviye ortaya koymaktadır. Bestecilikle ilgili yetenekleri görülen öğrenciler gitarist olarak üst düzey öğrenime yönlenirken, bu sırada bazı eserler de yazmaya çalışmaktadırlar. Doğal olarak bu eserler profesyonel eserler seviyesinin oldukça altındadır. Çünkü tek başına nitelikli gitarist olmak üstün sanat eserleri bestelemek için kesinlikle yeterli olamaz, bunun için mutlaka iyi bir bestecilik eğitimi de gereklidir. Ancak bu düzeyde ikili eğitim olanağından yararlanan gitarist bir bestecinin, gitar müziğine yapacağı katkıdan kuşku duyulamaz. Örneğin: Kasper Mertz, Leo Brouwer, Agustin Barrios, Jorge Cardosa gibi isimleri çoğaltabiliriz.
Ülke koşullarında maddi karşılığı neredeyse bulunmayan bestecilik çalışmalarının, belki de besteci için beklenilen en önemli değeri eserinin sahnede veya kayıt yoluyla seslendirilmesidir Öyleyse gitaristlerin Türk bestecilerin gitar müziğine yönelik eserlerini seslendirmesi, bir yönüyle besteciler açısından önemli bir teşvik de olabilir.
Bursa'da gitar için beste çalışmaları yapan bestecilerimizden Atilla Sağlam'ın eserlerinde genel olarak izlenimci biçem/üslup hakim olmakla birlikte romantik ve çağdaş dönem biçemlerinin izlerini taşıyan eserlerine de rastlanabilir. Romantik müzik olarak "Gece Yarısı Valsi"ni, serbest atonal müzik olarak iki piyano için "Rondo Çeşitleme"si ile "Fagot için Dört Kapris"i örnek gösterilebilir. Başta "Özgürce" adlı gitar için bagateli ve Türk müziği içeren eserlerinde ise izlenimci üslûbun hâkim olduğu görülür. Bestecinin Türk müziği makamları, Türk müziği ses sistemi ve Türk müziğinde çokseslilik uygulamalarına yönelik araştırmaları kendisini türkü düzenlemesi yapmak yerine, "ki bunun kendi içinde halk ile iletişimsel değeri olduğuna inanır ve bu anlamda yapılan cumhuriyet sonrası ilk dönem eserlerinin etkisi ve değerini takdir eder" özgün yaratılarda yeni ve çoksesli bir anlayışın türkülerini çalgı müziği olarak bestelemeye yöneltmiştir. Bu düzlemdeki yaratılarından özellikle gitar müziği için yazdığı eserlerden başta "Ordu’nun Dereleri" adlı gitar ve keman için süitinde bu etki tamamen hakimdir.
"Özgürce" adlı bagateli özgün bir makamsal temanın dörtlü akorlar ile sunulması ve buradan modern bir soyutlamayı içermesi ile oluşur. Ancak bu soyutlamaya rağmen türkü etkisi eserin başından sonuna kadar varlığını hissettirir.
"Üç Gitar için Füg" adlı eserinde tema olarak seçilen ezginin makamsal değeri üzerinde özenle durulmuş ve doğal olarak diğer temaların da aynı özelliklerle seçilmesiyle içten içe ezgisel bir makamsallık aranmıştır.
"Ordu'nun Dereleri" adlı gitar ve keman için süit, 8 bölümlük eserinde birinci bölüm yine halk ile iletişimi sağlamak ve prelüd gibi süitle ilgili genel fikir vermesi açısından "Ordu'nun Dereleri" adlı türkü düzenlemesine yer vermiştir. Ancak diğer tüm bölümler makamsal etki sürekli var edildiği özgün yaratılar biçiminde bestelenmiştir.
Besteci şu anda bu anlayışla bestelemeye başladığı gitar konçertosu üzerinde çalıştığını bildirmektedir.
Bursa'da gitar için beste çalışmaları yapan diğer bestecilerimizden Alexander Mekaev ise "Gitar için Altı Etüt op. 6", avangard stile çok yakın, armonide esasen geleneksel olmayan ses teknikleri kullanmıştır.
"Üç Rondo op. 22a", (Perpetuo mobile, Ballat, Alaturka Rondo) pop müziği etkisi içeren solo gitar için eşlikli flüt, klarinet, elektro org, vurmalı sazlar ve bas gitar eşliğinde bestelenmiştir.
"Dört Prelüd ve Füg op. 33", barok estetiğini, neo klasik tekniğinde kullanarak çağdaş müzik tarzıyla yapılmış eserleri içeriyor.
"Scherzo op. 65", parlak virtuoze eseri rondo formu içerisinde, enerjili ve lirik dans motifleri içeren bir yapıt olarak bestelenmiştir.
"Konçerto op. 122", bu konçertonun birinci bölümü, neo klasizm etkisi altında. İkinci bölüm, oryantal stiline ait bir yapıdadır. Üçüncü bölüm ise pop müzik elementleri taşımaktadır.
"İki Prelüd op. 125", karekteristlik piyesler içeren prelüdler, karanlıkta çan ve hareketli doğaçlamalar adlarını içerir.
Bu panel aracılığıyla sizlere, besteci-çalgıcı ilişkisi, gitar müziği bestecileri, onların yaşadığı sorunlar, gitar eğitimi yapan kurumlar hakkında genel ve/veya istatistiki bilgi verirken aynı zamanda Bursa'da gitar için besteleyen besteciler, eserlerinin dökümü ve bestecilerin üslupları üzerine görüşlerini içeren konulardan bahsetmiş oldum. Sözlerimi bestecilerimizle telefon üzerinden yapmış olduğum kısa söyleşilerin istatistiksel değerleri ile bitirmek istiyorum. Onlara genel olarak şu soruları sordum:
• Besteci kimdir? Bestecinin özelliğini nasıl tanımlarsınız?
• Bestecilik bölümlerinden mezun olma kişileri besteci yapar mı, kişilerin besteci olarak kabul görmesi için mezuniyet veya eğitim yeterli midir?
• Besteci olmanın yolu veya yolları nelerdir?
• Programlarınızda gitar çalgısını destekleyecek çalışmalar yapıldı mı?
• Bestecilik bölümü öğrencileri ve gitar bölümü öğrencileri arasında ilişkinin kurulma aşamasından başlayarak bir panel ya da başka bir ad ile anılan akademik düzeyde ortak çalışmalarınız oldu mu?
Bestecilerle yapılan görüşmelerde elde edilen veriler çözümlendiğinde bestecilerin besteci, bestecilik eğitimi, gitar müziği ve bestecilik ile bestecilik eğitimi ve gitar eğitimi arasındaki program ilişkilerine yönelik görüşlerin durumu şöyledir:
• 8 bestecinin tamamı bestecinin sözlük anlamı olan “yazan kişi bestecidir” açıklamasını görüş birliği ile kabul ederken, aynı zamanda bestecinin sürekliliği, nitelik/nicelik yönünden devamlılığı konusunu da sözlük anlamını genişleterek görüş birliği oluşturmuşlardır.
• 8 besteciden 7'si bestecinin özgün olması gerektiği görüşündedir.
• 8 besteciden 7’si bestecinin zaman içerisinde kabul görmesi gerekliliği görüşündedir.
• 8 bestecinin tamamı bestecilik eğitimi için akademik eğitimin tek yol olmadığı konusunda görüş birliğindedir.
• 8 bestecinin tamamı bestecilik eğitimi için usta-çırak ilişkisinden yararlanma gerekliliği konusunda görüş birliğindedir.
• 8 bestecinin tamamı gitara beste yapmanın zor olduğu konusunda görüş birliğindedir.
• 8 bestecinin tamamı gitarı seslendirici düzeyinde tanımadıklarını ve durumun yazılacak esere yansıyacağı konusunda görüş birliğindedir.
• 8 bestecinin tamamı gitar için beste yapmak konusunda besteci-çalgıcı ilişkisinin gerekliliği görüşüne katılmıştır.
• 8 besteciden 5 besteci gitarın popüler bir çalgı olarak algılanması ve bu sebepten bestecilerin bu alanda beste çalışmasından da uzak kalabileceklerini dile getirmiştir.
• 8 bestecinin tamamı gitar çalgısı için programlarında destek yapılmadığını söylüyor.
• 8 bestecinin tamamı beste siparişi yaparken kurulan ilişkinin dostluk ilişkisi içerisinde olabildiğini söylüyor.
• 8 bestecinin tamamı çalışmalarını aynı kurum içerisinde yapan gitar ve kompozisyon bölümlerinin akademik düzeyde panel ya da seminer çalışmalarının içerisine girmediklerini ifade ediyor.
Sonuç olarak; Bestecinin sürekliliği, özgün olması ve nitelik-nicelik yönünden çalışmalarına devam ediyor olmasını söylemek mümkün.
Türkiye'de, besteciler ve bestecilik eğitimi düzeyinde gitar çalgısının yeterince değerlendirilemediği söylenebilir.
Besteci olmak için akademik eğitimin tek şart olmadığı bununla birlikte eser inceleme ve usta-çırak ilişkisinin de önemli olduğu söylenebilir.
Gitar çalgısının eser besteleme açısından güçlükler içerdiği ve bu nedenle besteci-çalgıcı ilişkisinin zorunluluk olduğu ortaya çıkmıştır.
Çalgı bölümleri ve kompozisyon bölümleri arasında program birlikteliği veya eşgüdümü bulunmadığı anlaşılmaktadır.
