01.06.1987 / Sıddık Gönülden - Bağlamada Düzenler

     Bağlama, cura, divan sazı v.b. çalgıların üzerinde bulunan tüm tellerin aynı anda tınlatılması sonucu çıkacak seslerin uyumlu olabilmesi için tellerin düzenlenmesine (akord edilmesine) ve bu düzenleme sonucu oluşan uygusal olguya “Düzen” denilir.

     Bugün için birçok düzenin kullanıldığına tanık oluyoruz.

     Düzenlerin bu kadar çok oluşunun nedeni, icra sırasında söylenen veya çalınan ezgilerin durak ve güçlü seslerinin değişik olmasıdır. Bir başka deyişle “ayakların”  durak ve güçlü seslerinin değişik olması, değişik düzenlerin oluşmasına neden olmuştur.

     Yani, her düzen kesinlikle bir ayak ile yakından ilgilidir.

     Şimdi, halk müziğimizin önemli bir olgusu olan düzenleri ve bu düzenlerle ilgili durak seslerini açıklayalım:

     A. Bağlama Düzeni: Durak sesi “mi” ve “la” olan ayaklarda kullanılır. Bu düzene “Hüseyni Düzeni” de denilmiştir. Bu düzende teller: Alt Tel - La, Orta Tel - Re, Üst Tel - Mi.

     B. Müstezat Düzenleri: Durak sesleri “fa”, “sol” ve “do” olan ayaklarda kullanılır. Bu düzene “Rast Düzeni” de denilmiştir. Bu düzende teller: Alt Tel - La, Orta Tel - Re, Üst Tel - Sol veya Alt Tel - La, Orta Tel - Do, Üst Tel - Sol.

     C. Misket Düzeni: Durak sesleri “fadiyez” (dört koma) olan ayaklarda kullanılır. Bu düzende teller: Alt Tel - La, Orta Tel - Re, Üst Tel - Fa. Bu düzenin adının, Ankara’nın “Misket” oyun havasından alınmış olduğu bir gerçektir.

     D. Saz Düzeni: Durak sesi “la” olan ayaklarda kullanılır. Bu düzende teller: Alt Tel - La, Orta Tel - Re, Üst Tel - Sol. Bu düzene “Bozuk Düzen” veya “Kara Düzen” de denilmiştir.

     E. Bozuk Düzen: Bu düzen karar sesi “la”, “si”, “re”, “mi” olan ayaklarda kullanılır. Teller: Alt Tel - La/Si, Orta Tel - Re/Mi, Üst Tel - La/Si. Bu düzene “Çöğür Düzeni” de denilmiştir.

     Görüldüğü ve başta da açıkladığımız gibi bu düzenler, sanat müziğimizde “makam” sözcüğünün karşılığı olabilecek ayakların, durak ve güçlü sesleri ile ilgilidir. Bundan ötürü, halk müziğimiz dağarından bir parça seslendirilmek istendiğinde, öncelikle çalınacak ezginin dizisine bakarak, sazımızı bu dizinin (aşıtın) durak ve güçlü seslerini dikkate alarak düzenlememiz gerekir.

     “Koro Dergisi”nden alınmıştır. - 01.06.1987, Pazartesi