Recep Uslu - Türk Müziği Bibliyografyalar Bibliyografyası
(Recep Uslu*, “Türk Müziği Bibliyografyalar Bibliyografyası”, Musikişinas, sy. 7, İstanbul 2005, s. 40-52’da yayınlanmıştır)
Bibliyografyalar araştırmacılar için çok önemli bir rehberdir. Onlara zaman kazandırır, fikir verir, araştırmacı dünyasının ufkunu açar. Türk müziği bibliyografyası hazırlamak eserlerin dağınıklığı, yazmalara ulaşma güçlüğü sebebiyle zor bir alandır. Bu eserlerin varlığından haberdar olmak bile büyük bir zahmete katlanmağa, zamana, çok okumağa, yazmaları doğrudan görmeğe, çok araştırma yapmaya bağlıdır. Belki bu sebeple belki de o devirde daha önemli müzik problemleriyle uğraştıkları için ne Hüseyin Saddettin Arel, ne de Rauf Yekta bu konuya yeterince zaman ayıramamamışlardır. Suphi Ezgi ve diğer bir çok müzikoloji alanında üstad ve önder olanların bu sahaya girmedikleri yani böyle bir eser yazma girişiminde bulunmadıkları anlaşılmaktadır. Bununla birlikte Türkiye’deki müzik yazmalarını bildikleri gibi dünyanın bir çok kütüphanesindeki müzik eserlerinden de haberleri vardı. Daha sonra ise bir kaç kişi Türk müziği bibliyografyası hazırlama girişiminde bulunmuşlardır.
Doğu ve Batı dillerinde doğu müziği ile ilgili makale ve kitaplar yayınlanmaktadır. Zaman zaman bunları bir bibliyografyada bir araya getirme ihtiyacı da hissedilmiştir. Bu bibliyografyalardan ilk anda H. G. Farmer’in (Farmer, The Sources of Arabian Music), Zekeriya Yusuf’un, A. Shiloah’ın, T. Q. Hai’in, M. Taki Dânişpejuh’un, M. T. Massoudeh’nin, Wilhelm J. Krüger-Wust’un ve Wolfgang Laade’nin çalışmaları Arapça ve Farsça eserler için birer önemli bibliyografyadır. Başka örnekleri olmakla birlikte adı anılması gerekli olan Index Islamicus 1655 yılından beri Avrupa dillerinde yayınlanmış Doğu müziği makalelerini yayına başladığı 1906 yılından beri duyuran uluslararası bir yayındır. Beyrut’ta 1981’de yayına başlayan el-Fihrist ise Arapça makale ve kitapları duyurmaya çalışmaktadır. Her ikisinde de müzik ayrı bir bölüm oluşturmaktadır.
Öncelikle bibliyografyaya ad olacak “Türk müziği” terimi bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu terimin “Türk nedir?”, “Türk müziği?” nedir gibi sorulara bulunan cevapları kapsayıcı olduğu kabul edilmeli ve kullanılmalıdır. Geçmişin derinliklerine uzanan, zaman içinde farklı milletlerin zevklerinin de karışması ile günümüze kadar gelen bir tarih geçmişine sahip Türklerin müziği günümüzde de icra edilmekte olan müziktir. Değişik terimlerin önerilmesine rağmen Türklerin yazılı kayıtlarında bulunan ve sahiplendikleri bu müzik, yapanların kimlikleri, müzik zevkini etkileyen milletlerin varlığı bilinerek Türk müziği olarak adlandırılmalı ve değerlendirilmelidir. Bu terim genel anlamı ile Klasik Türk Mûsikîsi, Türk Sanat Mûsikîsi, Osmanlı Mûsikîsi, Geleneksel Türk Mûsikîsi, Türk Batı Mûsikîsi, Hafif Türk Sanat Müziği, Türk Halk Mûsikîsi, Divan Mûsikîsi, Arabesk, Fantazi müzik, Töresel müzik vs. gibi terimleri kapsayan bir anlamda kullanılmalıdır. Çünkü bu terimlerle kastedilen ayırımlar müziğin benzer veya alt birimlerini tanımlamak için zamanla ortaya çıkmış suni terimlerdir.
Karşımıza çıkan bir diğer problem Türk müziği bibliyografyasının kapsayacağı alan ve zaman problemidir. Bu anlamda Türk müziği bibliyografyası oluşturmak için nereden başlamak gerektiğini belirlemek zordur. Kökü tarihin derinliklerine uzanmakla birlikte yazılı kayıtların bulunmadığı, ancak bazı kalıntıların var olduğu dönemlerle ilgili yapacak şey daha fazla malzemenin çıkması ve bunların yazıya geçirilmesini beklemektir. Zamanın başlangıcını olabildiğince eskiye götürebilmek böyle mümkün olabilir. Diğer yandan Türklerin yaşadıkları alanla değil kültürleriyle etkiledikleri alanı göz önünde bulundurmak gerekir.
Türk müziği denince farklı dillerdeki eserlerin bibliyografyalarda yer alıp almaması karşımıza çıkan bir diğer problemdir. Bir zamanlar resmi ve ilim dili olarak kabul ettikleri dillerden Arapça ve Farsça eserler Türk müziği bibliyografyasında yer almalı mı? Farabî, İbn Sina, Safiyyüddin Abdülmü’min, Urmevî, Abdülkadir Meragî gibi önder isimlerin müzikle ilgili eserlerini Arapça ve Farsça yazdıkları düşünülürse bu dillerde yazılan eserlerin de böyle bir bibliyografya çalışmasına alınması gerekir. Nitekim Mustafa Yeşil, Onur Akdoğu bibliyografyalarında bu hususu göz önünde bulundurmuşlardır. Ancak 1920 senesine kadar yazılmış sınırlaması koyduğumuz Arapça ve Farsça eserlerin ne kadar Türk müziği ile ilgili olduğunu ayıklama işi konunun uzmanları tarafından belirlenmelidir. Öte yandan Avrupa dillerinde yazılan makale ve eserler için de aynı şey söylenebilir.
İyi bir müzik bibliyografyası için müziğin ilgili olduğu diğer disiplinleri de bilmek ve araştırmak gerekir.1 Bunun için bilim tarihi, ilimlerin sınıflandırılması, kütüphane tasnifi gibi eserler incelenmeli, müziği ilgilendiren diğer bilim disiplinleri yakından takip edilmelidir. Diğer bilim disiplinlerinde yapılan çalışmalar ve bibliyografyalarda da müziği ilgilendiren eserler olduğu görülecektir.
Türk müziği eserleri denince ne tür eserlerin bu sınırlar içine girdiğinin tespit edilmesi önem taşımaktadır. Örneğin Türk edebiyatında yazılmış çeşitli türlerdeki eserlerde müzikle ilgili bilgiler bulmak mümkündür. Sadece şairlerin oluşturdukları Divanların sayısının çokluğu bu türlerin ayrı ayrı incelenmesinin zorluğunu göstermesi açısından yeterlidir. Bununla birlikte inceleyip içinde müzik unsuru olduğundan emin olunan Divan, Seyahatname, Hatıra vs. gibi çeşitli türdeki kitaplara bibliyografyada yer verilmelidir. XIV. yüzyılda yazılan Sadrüddin Şeyhoğlu’nun Marzubanname Tercümesi gibi. Bu eserde “nevbet, çeng, guyende, raks, saz, nüva: neva, Davud avazı” gibi kelimeler bulunmaktadır,2 müzik araştırmalarında kullanılması gereken bir kaynak olmakla birlikte müzik bilgisi vermemektedir. Yine de bu tür eserlerde müzikle ilgili bir terimin var olması önem arzettiği için bibliyografik çalışmalarda olabildiğince yer almalıdır.
Türk müziği bibliyografyası açısından bazı eserleri burada anmak gerekir. Belki modern bir bibliyografya anlamında olmasa bile iyi bir müzik eserleri listesi olarak değerlendirilecek eserler yazılmıştır. Eski harflerle yazılmış ancak bir katalog olmaktan daha çok basılmış olup da kendisinin sattığı yayınları gösteren Şamlı İskender’in Müntahabât-ı Mûsikî’si (İstanbul: Âmidi matb. 1340/1924) basılmış nota yayınları ile bazı eserleri göstermesi açısından bir bibliyografya sayılabilir. Bibliyografya anlayışıyla yayınlananların başında Türkiye Bibliyografyası adlı eserin ilgili bölümünde Türkiye’de yayınlanan müzik eserlerinden basılmış olanların önemli bir kısmını haberdar eder. Ancak 1939’da yayına başlayan bu bibliyografya 1928 yılından itibaren basılmış yeni harfli yayınlara yöneliktir. Türkiye Makaleler Bibliyografyası ise 1952’li yıllarından itibaren yayınlanan ve her yıllığın başında bir listesi verilen, bazı dergilerdeki makaleleri duyurmaktadır.
Doğrudan doğruya Türk müziği bibliyografyası konusunda Mustafa Yeşil’in Musiki Mecmuası’nın 221-230. (1967) sayılarında yayınlanan bibliyografya bu sahada yapılmış ilk denemedir. Yılmaz Öztuna’nın Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi’nde (I-II c. 1. baskı İstanbul: MEB yay. 1969-1976) “Türk Müziği Bibliyografyası” maddesinde ek II olarak verileceği belirtilen bibliyografya ekte verilmemiştir. Ancak eserin ikinci baskısında (1990) bu maddede Türk müziğinden bahseden yerli ve yabancı yayınlarla ilgili bir bibliyografik liste ve anlatım vardır.3 Aynı eserin sonunda güfte şairleri ve bestelenen eserleri de verilmiştir.4 Daha sonra Tarık Kip’in yaptığı bir deneme listenin varlığını Özalp’in Türk Müziği Tarihi adlı eserinde bahsetmesinden anlıyoruz. Özalp her iki listeden faydalanarak eski ve yeni harfli Türkçe, Arapça, Farsça eserlerden oluşan bir başka liste yapmıştır.5
Bununla birlikte Mûsikî amaçlı bibliyografyalardan tarih sırasıyla şunlar anılabilir: Nefise E. Üngör’ün “Avrupa yayınlarında Mûsikî Bibliyografyamızdan Seçilenler” makalesi,6 Halil Bedi Yönetken’in Folklor derslerinde Türk halk müziği ve folkloru için verdiği bibliyografya,7 Sibel Günberk, “Milli Kütüphanedeki Eski Yazılı Mûsikî ile ilgili Kitaplar”8 Türker Acaroğlu ve Fıtrat Ozan’ın “Türk Halk Ozanları ve Destanları Kaynakçası: 1928-1973” makalesi (Folklora Doğru, IV/47-49, 1978),9 Lütfiye Kaymak’ın başlayıp Canan Ezgiler’in tamamladığı “Türk Halk Müziği ve Halk Oyunları ile İlgili Bibliyografya”sı, Saim Sakaoğlu’nun Folklor Bibliyografyaları Bibliyografyası Üzerine Bir Deneme (Konya 1991), Zümrüt Nahya’nın Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları Bibliyografyası: 1966-1991 (Ankara 1992).
Türk müziği bibliyografyası konusunda ilk müstakil eser olan Onur Akdoğu’nun Türk Müziği Bibliyografyası (İzmir, 1993) Arapça, Farsça, Türkçe ve Batı dillerinde eserler ile bazı Türkçemakaleler üzerine genel bir bibliyografya yapma girişimidir. Karışık bir düzene sahip olan bu eseriniçindekilere bakılırsa el yazmaları (1), yazarı bilinmeyen mecmua, risale ve edvarlar (2), basılıyayınlar (3), ekler (4), yabancı eserler (5), nota yayınları (6) gibi başlıklarla altı bölüme ayrılmıştır.Sonunda eser, yazar, yazarı bilinmeyen eserler, yazıldıkları yıllar indeksleri yer almaktadır. Ancak buçalışmadan daha ciddi ve düzenli olarak bir başka bibliyografya daha yapılmıştır. Bu çalışma Türkiye’de harf değişikliğinden itibaren yani 1929’dan sonra basılan müzik eserlerini ve bazı tezleri içeren M. Salih Ergan’ın Türkiye Müzik Bibliyografyası: 1929- 1993 (Konya, 1994) adlı eseridir. Eser adından da anlaşılacağı üzere bir Türk müziği bibliyografyasıdır ve Türkiye’de basılmış farklı kültürlerin müzikleri ile ilgili eserleri de içermektedir. Eserin bibliyografya ve çeşitleri ile derleme kanunu konusunda bilgi veren girişinden sonra yer alan birinci bölümü yazar adlarına göre bibliyografya künyelerinden oluşmaktadır. İkinci bölüm daha önceki bölümde yer alan künyelerinkonularına göre eser adlarıdır. Buradaki sistematikte yüksek lisans, doktora, ansiklopediler, antoloji vegüfteler, Aşık Mûsikîsi, Atatürk’le ilgili eserler, bibliyografya ve kataloglar, bildiriler, caz-dans -arabesk-pop-rock, dinî müzik, eğitim ve öğretim kitapları, fıkra ve karikatür, folklor, halk Mûsikîsi,İstiklal Marşı, mehter ve bando, Batı ve Türk müziği nazariyatı ve tarihi, nota eserleri, organoloji-çalgıbilimi, psikoloji-sosyoloji, çocuk oyunları, sahne eserleri gibi ana başlıklar verilmiştir. Üçüncü bölümyazar ve kitap indeksi, dördüncü bölüm istatistiklere göre müzik çalışmalarından oluşmaktadır. Eserinbibliyografyasından da anlaşılacağı üzere bu çalışmanın temelini 1928-1991 tarihlerinde çıkan Türkiye Bibliyografya’sı oluşturmaktadır.
Türk müziği makaleleri hakkında da bazı çalışmalar yapılmıştır. 1928’den önce yazılmış bazı makaleleri Mustafa Yeşil’in çalışması ile Onur Akdoğu’nun eserinde bulabilirsiniz. Bu makalelerden bazıları Mûsikî Mecmuası’nda yeni harflerle tekrar yayınlanmıştır. Ancak eski harfli gazetelerde olduğu gibi yeni harfli gazete ve dergilerde de yayınlanan müzik makaleleri üzerinde yeterince bir çalışma yapılmamıştır.10 Bu sebeple bu bibliyografyalara girmeyen dergi ve gazetelerin müzik makaleleri üzerine ciddi çalışmalar yapılmalı, yapılan çalışmalar müzik bibliyografyası açısından incelenmelidir.
Yeni harfli makalelerle ilgili Türkiye Makaleler Bibliyografyası 1952’den itibaren bazı dergilerin makalelerinden haberdar etmektedir. Mûsikî Mecmuası’nda çıkan makalelerin 301. sayısına kadar olanların bibliyografyası yine aynı dergide yayınlanmıştır. Veysel Arseven’in bir çok eksikleri olduğu bilinen halk müziği üzerine 1929-1967 yılları arası incelemeleri toplayan bibliyografyası konuyu ele alan ilklerdendir. 1989’da yayına başlamış olan Seçilmiş Gazete Yazıları Bibliyografyası yayın hayatı fazla sürmemiştir. Ayşen Ödük’ün müzik makaleleri bibliyografyası üzerine tezini (1952-1987 Dönemi Müzik Makaleleri, İÜ yüksek lisans tezi, 1989, 233 s.), Goncagül Kaderoğlu’nun buna bir yıl ilavesiyle hazırladığı yüksek lisans tezi takip etmiştir (Mûsikî Makaleleri Bibliyografyası: 1952-1988, yüksek lisans tezi, 1992, İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü). Basılmamış olan bu tezlerde 1952-1988 yılları arasında çıkmış yukarda adı geçen Türkiye Makaleler Bibliyografyası’ndaki müzikle ilgili makaleler bir araya getirilmiştir. Bununla birlikte bazı kütüphanelerdeki müzik eserleri ile ilgili ayrıca listeler hazırlanmış (Örneğin: Tuğba Güvem Alagöz ve Hüseyin Tuncel’in makaleleri), bazı eski ve yeni harfli mecmualar veya gazeteler üzerinde bibliyografya çalışmaları da yapılmıştır. Örneğin Ömer Turan’ın Şehbal dergisi, Şükrü Alkan’ın Hürriyet gazetesi üzerine yaptığı çalışmalar burada anılabilir.
Zaman zaman farklı konularda yapılmış kataloglar, bibliyografyalar, bazı makaleler ve tez tanıtımları da bibliyografya çalışmalarına katkıda bulunmaktadır. Buna göre kütüphane katalogları veya bazı bibliyografyalar Türk müziğini ilgilendirmesi açısından başvurulması gereken çalışmalardır:
Berna Moran, Türklerle İlgili İngilizce Yayınlar Bibliyografyası: XV-XVIII. yy., İstanbul 1964
Browne, E. G., A Descriptive catalogue of the oriental MSS belonging to the..., Cambridge 1932
Catalogue of the Arabic and Persian MSS in the Khuda Bakhsh..., Patna 1970
Fulton, A. S., A Second Supplementary Catalogue of Arabic Printed Books, London 1959
Götz, M., Türkische handschriften, Ipswich 1968
Türk müziği nota kayıtları Türk müziği nota problemleri halledilmediği halde müzisyenlerin o günkü tercihleri doğrultusunda çoğunlukla Hamparsum veya Batı notalarıyla yapılmıştır. Bunların bir kısmı elyazması olmakla birlikte, kütüphanelerde çok az nota defterine veya kayıtlarına rastlanılmaktadır. Özel koleksiyonlarda olan nota defterlerine bibliyografyalarda yer verme güç olmakla birlikte 1876’dan itibaren basılanlar belirtilmelidir. Basılan nota yayınlarını bazen yayınlayan şahsın adına, bazen nota yayını yapan dergi adına ya da kurum adına göre nota yayınları bilgileri künyelendirilebilir. Nota yayınına bir isim verilmiş ise o ismi eser adı olarak, verilmemişse “Nota yayını” veya “Nota yayınları” başlığı uygun görülebilir. Osmanlıdan Cumhuriyete nota yayınları üzerine yapılmış şu önemli yayınları burada belirtmeliyiz: E. Ruhi Üngör’ün makaleleri, Bülent Alaner’in çalışmaları ve O. Akdoğu’nun verdiği bilgiler. Konu üzerine bir de İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde Armağan Sezen yüksek lisans tezi yapmıştır.
Müzikli Tiyatro oyunu (operet), bale gibi sanatların XVII. yy.’dan sonra Osmanlılar zamanında Türkler arasında görüldüğü arşiv belgeleri, tarih kitapları ile bazı hatıralarda anlatılmaktadır. Avrupa’da Fatih Sultan Mehmet, II. Bayezit vs. gibi Türkleri konu alan operetler, Türk müziği etkisi görülen besteler yapılmıştır. Bu konuda tiyatro ve opera tarihi bilgileri veren Faruk Yener’in müzik tarihi, Niyazi Akı ve Metin And’ın Tiyatro tarihi hakkındaki eserlerinden güvenilir ve ayrıntılı bilgi alınabilir:
Metin And, Tanzimat ve İstibdat Döneminde Türk Tiyatrosu 1839-1908, Ankara: Türkiye İş Bank yay. 1972; ay., Meşrutiyet Döneminde Türk Tiyatrosu 1908-1923, Ankara: Türkiye İş Bank yay. 1971;
Niyazi Akı, Türk Tiyatro Edebiyatı Tarihi, İstanbul Dergah Yayınları 1989;
Faruk Yener, Müzik, İstanbul 1983, s. 68-70.
Bale, sirk, canbaz, gözbağcı, soytarı, dans vs. gibi gösterileri seyreden padişah veya devlet büyükleri ile ilgili bilgilere 1500 yıllarına kadar uzanan bazı kayıtlarda rastlanmaktadır. Bununla birlikte Batı müziğinin girdiği tarihlerden itibaren önceleri yabancı besteci ve yazarlarla daha sonra onlarla birlikte yerli yazar ve bestecilerin de yaptıkları operetler sahnelenmiştir. Güllü Agop, Naum Tiyatrosu ve Saray Tiyatrosu bu tür eserlerin icra edilip sahnelendikleri yerlerdi. Bunlardan Naum Tiyatrosu’nda 1855’de sahnelenen “Silistre Opereti” gibi önemli bazı müzikaller gazetelerde eleştiri ve değerlendirilmelere tabi tutulmuştur. Batı müziği ile olduğu gibi Türk müziği ile de operet besteleri yapılmıştır.11 Ancak bibliyografik açıdan bu müzikalleri ele aldığımızda gazetelerde bazılarının ilan ve değerlerdirilmeleri bulunmakla birlikte birçoklarının ayrı basım yazılı dökümanının olmadığını,12 bazılarının yazma halinde bazı kişilerin elinde olduğunu13 öğreniyoruz. Bunlardan basılı olanlar Metin And’ın eserleri gibi dikkatli ve titiz çalışmalara dayanılarak bibliyografyalara alınabilir.
Sinema dolayısı ile müzik veya müzikal sinema filimleri de böyle bir bibliyografyada yer almalıdır kanaatindeyiz. Osmanlılarda Avrupa’da gelişen sinema tekniğine paralel olarak sinema gösterileri yapıldığı görülmektedir. Yabancı filim yapımcıları gelişen tekniğe bağlı olarak önceleri belgesel nitelikli filimleri Osmanlı devletini Avrupa’da tanıtmak amacıyla çektiler: Özellikle İstanbul, İzmir gibi şehir tanıtımları, Osmanlı sarayı hayatı, Osmanlı askerleri geçit törenleri gibi. Bu çekilen belgeseller içinde müzikle ilgili olanları da vardı. Bugün nerede oldukları bilinmeyen ve elde mevcudu bulunmayan 1908-1909 yapımları Göbek Dansı, Sulukule Dansı filimleri gibi. Aynı yıllarda çekilen İstanbul adlı filimde ise 1908 ramazan bayramı, Sultan Abdülhamid’in cuma selamlığı gibi görüntüleri kapsıyordu. Bu filimler İngiltere’deki “Charles Urban Trading Co”nun 1908 Ağustos tarihli kataloğunda görülmektedir. Bundan sonra çekilen saray törenleri ile ilgili belgesellerden önemli bir kısım günümüze kalmıştır.
Osmanlılarda ilk çekilen konulu filim Leblebici Horhor (1916) yarıda kaldı. Daha sonra sırasıyla çekilen filimler: Pençe (1917), Casus (1917), Himmet Ağa’nın izdivacı (1918), Mürebbiye (1919), Binnaz (1919), Hisse-i Şayia (1921), Bican Efendi Vekilharc (1921), Bican Efendi Mektep Hocası (1921), Bican Efendi’nin Rüyası (1921), İstanbul’da Bir Facia-i Aşk (1922), Boğaziçi Esrarı (veya Nur Baba 1922), Ateşten gömlek (1923), Leblebici Horhor (1923), Kızkulesi’nde bir Facia (1923). Bu tarihten sonra yani 1923-1928 yılları arasında filim çevrilemedi.14 1931’e kadar Muhsin Ertuğrul tarafından çevrilen, Mısırlı bir roman yazarının İstanbul sokaklarında dolaşırken şarkı söyleyen armonika çalan kayıp kardeşine rastlamasını konu alan ilk sesli filim “İstanbul Sokaklarında” filmine kadar çevrilen bütün filimler sessiz dönem filimleridir. Bu sessiz filimler hiç bir zaman yazılmayan piyano müziği eşliğinde oynatılırdı. Bu nedenle 1928 öncesinde çevrilen filimler sessiz filim oldukları için, bu filimlerin bir müzik bibliyografyasında yer alacak -müzikle ilgili bazı görüntüleri dışında- unsurları yoktur.
Müziğin halka sunulduğu doğrudan icranın dışında gramafon vs. gibi aletlerde mum vs. maddelerden yapılan plakların çalınması XX. yüzyıl başlarında ortaya çıktı. Teknoloji geliştikçe mum, plastik gibi maddelere bağlı olarak yapım maddeleri ve kayıt teknikleri gelişti. Kısaca ses kayıtlarının yapıldığı plak ve onları çalan gramafon gibi aletlerin gelişmesi 1890 yılında başlamıştır. 1904’den sonra kayıt ve gramafon dünyada yaygınlaşmaya başladı. 1930’dan sonra radyo teknolojisiyle bu sektörün gelişmesi hızlandı. Manyetik bant üzerine kayıt 1947’den sonra gelişti. Osmanlıdan Cumhuriyete geçiş sırasında bazı müzik kayıtları taş plak dediğimiz plastik maddeler üzerine kaydediliyordu. Ayrıca Cumhuriyetin ilk günlerinde yapılan saha araştırmaları mum plaklar üzerine kaydedilerek Ankara Devlet Konservatuarı, TRT, Kültür Bakanlığı HAGEM gibi bazı merkezlerin arşivlerinde koruma altına alınmıştır. Ancak kimsenin yeterince ilgilenmemesi sonucu bu kayıtların önemli bir kısmı daha dayanıklı malzemeye aktarılmamış, yazı ve notaya geçirilmemiş, sınıflandırılıp araştırmacıların yararlanacakları hale getirilmemiş ve bu plakların bir kısmı 40-50 yıllık ömürlerini doldurdukları için bozulmuştur. Gelişen teknolojiye bağlı olarak plak, kaset, CD gibi elektronik kayıtların piyasaya sürüldükleri yıllar göz önüne alınarak künyelendirilmesi ve bibliyografyada yer alması gerekir. Osmanlıdan Cumhuriyete taş plak firmalarından Odeon, Colombia ve Sahibinin Sesi plak şirketleri kendileri için bazı kataloglar yayınlamışlardır. Ancak yine bu tür malzemenin arşivi olmadığı için okuyucunun bu plaklara ulaşması zordur. Koleksiyoncularda bu malzeme ve plaklara rastlamak mümkündür. Bununla birlikte plak koleksiyonları için bilinen iki önemli kütüphane referans olarak verilebilir: Süleymaniye Kütüphanesi ve İÜ Kütüphanesi’nde taş plaklardan dinî eserler, besteler, ayinler, gazel ve taksimler, kâr ve kârçeler, Tanburî Cemil’in plakları, ağır ve yürük semailer, şarkılar plakları vardır.15 Avrupa’da enstrüman, plak, müzik aleti, müzik eserleri, nota koleksiyonları için müstakil listeler yayınlanmıştır. Türkiye'de de yayınlanan plakların kataloğu yayınlanmayanlar üzerinde araştırmalar yapılmalıdır. Gelişen teknoloji kullanılarak taş plakların kirlenmiş sesleri temizlenerek yeniden CD yayınları yapılmıştır. Bütün plak ve CD’lerin listesini bir bibliyografyada vermenin zorluğu düşünülürse bu tip konulara eğilmiş çalışmalar bibliyografyada mutlaka yer almalıdır.
Bazı müzikolog ve müzikseverlerin arşiv ve kolleksiyonları mirasçılarının eline geçmiş, kıymet bilmeyenler bunu dağıtmışlar, kıymet bilenler ise korumaya çalışmışlardır. Bazı koleksiyon ve arşivler ise mirasçıları tarafından kütüphane ve araştırma merkezlerine devredilmiştir. Rauf Yekta’nın kitaplarının bir kısmı Süleymaniye Kütüphane’sine geçmiş, bir kısmı ise mirasçılarının elindedir. Bunun gibi Şerif Muhiddin Targan, Ekrem Karadeniz’in koleksiyonları da Süleymaniye kütüphanesindedir. Laika Karabey’in koleksiyonu Atatürk Kitaplığı’nda, H. Sadeddin Arel’in kolleksiyonu “İÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Kütüphanesi”ndedir. İsmail Hakkı Bey’in elindeki yazma ve nota koleksiyonu TRT tarafından satın alınmıştır. Pertev N. Boratav’ın arşiv ve kitapları Tarih Vakfı’na, Kemal Batanay'ın kolleksiyonu ise TDV İsam Kütüphane’sine bağışlanmıştır. Bu kolleksiyonlarda bulunan kitaplar içinde genellikle yazma yoktur, arşivleri ise düzenlenmemiştir. Bu sebeple arşivlerinden yararlanmak çoğu zaman mümkün değildir. Türkiye’de halka açık özel müzik kütüphanelerinin kurulması ise XX. yüzyıl sonlarında görülen bir uygulamadır. “Borusan Müzik Kütüphanesi” gibi. Pek çok üniversite ve konservatuvarda müzik kütüphanesi yoktur. Yıldız Teknik Üniversitesi bu yıl Vedat Kosal adına bir araştırma merkezi açmıştır. İTÜ TMDK arşiv ve kütüphanesine yeterince önem verilip desteklenmemekte, konservatuvara göre çok sonra kurulmuş olmasına rağmen “MİAM Müzik Kütüphanesi” üniversite tarafından desteklenmektedir. Üniversitelerde Araştırma merkezleri ve kütüphanelerin kurulması gereklidir.
Minyatürlü eserlerde de müzik tarihini aydınlatan çizimler bulunmakla birlikte bunlar doğrudan müzik eseri sayılmazlar. Minyatürler için şu çalışmalara bakılabilir:
Filiz Çağman- Nurhan Atasoy, Turkish Miniature Painting, İstanbul 1974
Filiz Çağman-Z. Tanındı, Topkapı Sarayı Müzesi Minyatürleri, İstanbul 1979
Nil Aykon, “Türk Tasvir Sanatında Müzik Aletleri”, Sanat ve Kültürde Kök, sy. 1 (2), 1981, s. 14-15
Metin And, Turkish Miniature Painting, İstanbul 1987
Ottoman Empire in Miniatures, İstanbul 1988
Bu tür minyatür konulu çalışmaların listesini çoğaltmak mümkündür ve hepsinin bibliyografyada yer alması ise yersizdir. Ancak Şule Yum ve Semih Altınölçek’in yaptıkları gibi müzik ve minyatür konusunu ele alan eserler konuya müzik açısından yaklaştıkları için müzik bibliyografyalarında anılmalıdır.
Resimlerin bir tarihi malzeme olarak önemi olduğu aşikardır. Tarihte gerek yabancıların yaptıkları resimler, gerekse yerli ressamların yaptıkları resimleri de müzik tarihi araştırmalarında kullanmayı ihmal etmemek gerekir. Türk müziği için fotoğraf resimler de önemlidir. Bunun için çekilmiş fotoğraf albümleri, basılmış resimler eski ve yeni gazete ve dergilerde, ansiklopedilerde zaman zaman yayınlanmaktadır.16
Türkçe dışındaki dillerde yazılan eserler de henüz yeterince incelenmemiştir. Arapça ve Farsça’nın dışında Avrupa dillerinde yazılan eserler bibliyografyada bulunmalıdır. Özellikle Türk dünyasının önemli bir kısmı Rus etkisinde kaldığı için halk folklor ve müziği de tamamen etkilenmiş, gelenekten kopmuştur. Ayrıca konuyla ilgili yayın yapılmamış denecek kadar azdır. Yayınlanan az miktardaki Özbek, Türkmen ve Rus dillerindeki yayınlar bibliyografya da bulunmalıdır. Birlikte yaşamanın güzel bir örneği olan Osmanlılar zamanında Karamanlıca, Ermenice, İbranice dini ve dindışı müzikle ilgili eserler vardır. Bunlar da bir Türk müziği bibliyografyasında yer almalıdır. Birlikte yaşamanın sonucunda Türk edebiyatının etkilediği Yahudi, Rum ve Ermeni edebiyatının Türk Mûsikîsinden de etkilenmemesi mümkün değildir. XV. yy.dan sonra gittikçe artan etkilerden biri Ermeni şairlerin, Türk şairler ve aşıklar gibi mahlaslar kullanmış olmalarıdır. Ancak bu etkiler henüz yeterince incelenmemiştir. XVIII. yy.dan daha önce yazılmış Türk Mûsikîsini ilgilendiren bazı Karamanlıca eserler var olduğu bilinmekle birlikte bu eserler üzerinde de yeterli çalışma yapılmamıştır.
Karamanlıca yazılmış mûsikîyi ilgilendiren eserler ve makaleler Papadopulos’un makalesinde işlenmiştir.17 Kappler ise makalesinde Bizans notasıyla kaydedilmiş Türkçe şarkı güftelerinin bulunduğu yayınları listelemiştir.18 Efterpi, Pandora, Armonia, Lesvia, Mecmua-i Makamat, Asias adlı eserlerde notaları verilen eserlerin güftelerinin listeleri Bardakçı tarafından yayınlanmıştır. A. Turgut Kut’un verdiği bilgilere dayanarak ermenice güfte mecmuaları da bibliyografyada yer alabilmelidir.19 Cem Behar’ın İzmir’de yapılan bir konferansta verdiği İngilizce bildiri daha sonra Türkçeye çevrilip yayınlanmıştır. Bu makalede hangi Karamanlıca eserlerde nota olduğu belirtilmiştir.20 Miltiadis Pappas yaptığı bitirme ve yüksek lisans tezlerinde,21 E. Balta Karamanlıca kitaplar hakkında hazırlamış olduğu 1584-1935 tarihleri arasında basılmış yayınlar bibliyografyasına göre müzikle ilgili eserlerden önemli gördüklerini anlatmaktadır. Bu bilgiler bibliyografyada değerlendirilmelidir.
İbranice yazılmış mûsikî eserleri de vardır ve bunlar da XIV. yy.dan itibaren Türk edebiyatından olduğu kadar Türk müziğinden etkilenmişlerdir. Bu konuda Türk müziği güftelerine ve müziğine rastlanan eserlerden bazılarını Özkul Çobanoğlu bir makalesinde işlemiştir.22 Aynı dergide Aaron Kohen’in yahudi bestekarlarla ilgili önemli bir makalesi vardır: Aaron Kohen, “Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluş Yıllarından Günümüze Yahudi Dini Mûsikîsi”, Toplumbilim, sy. 21, 2000, s. 81-114. Buradan öğrendiğimize göre Türk Mûsikîsi makamlarıyla bestelenmiş eserleri gösteren maftirim denilen iki ilahi güfteler kitabı yayınlanmıştır. Bunlardan biri Elliya Gayus’un, diğeri ise anonim bir ilahi kitabıdır: 1. Maftirim: Elliya Gayus, Şire Yisrael Beerets Atedem, İstanbul 1921; 2. Maftirim: Şire Yisrael Beerets Atedem, İstanbul 1926. Bunlardan ikincisinde Hayim Ben Moşe Becerano Efendi’nin yazdığı açıklamalarda Türk müziği bilgileri de görülebilmektedir. Nota bulunmayan bu eserlerde yer alan ilahilerin Türk Mûsikîsinden etkilendikleri kabul edilmektedir.23 Günümüzde ve Osmanlılarda Yahudi eğlence kültürü ise henüz yeterince incelenmemiş olsa da günümüzde Türk müziğinin etkilerinin görülmesi tarihdeki etkiyi yansıtmaktadır.
Bibliyografya çalışmalarında hataların ve eksikliklerin kaçınılmaz olacağı unutulmamalıdır. Nitekim değindiğimiz müzik bibliyografyası çalışmalarında veya listelerinde ya eser adı künyesi, baskı yeri, baskı tarihi veya bulunduğu kütüphane adı ve numarası verilmemiş veya yanlış verilmiş olabilmektedir. Bunun daha vahimi müzik eseri diye verilen yazmaların kütüphane numarasından başka bir eser çıkabilmektedir. Bu tür yanlışlara müzik eserlerinin bibliyografyalarında da rastlamak mümkündür. Mesela O. Wright’ın “ilahiler vardır” diye belirttiği24 Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 3309'daki eser bir Münşeat Mecmuası’dır, içinde ilahî ve güfte yoktur. Veya bir başka listede görülen “Anonim, Mecmua-i Güfte, Süleymaniye Ktp., Hüsrev Paşa, nr. 763, 68 vr., dini-dindışı güfteler, xvııı. yy.” kaydı incelendiği zaman bu numaradaki kitabın müzik ile bir ilgisinin olmadığı anlaşılacaktır. Ancak elden geldiğince okuyucuya doğru bilgiyi sunmak bibliyografyaların temel işlevi olmalıdır. Bir de çeşitli koleksiyonlarda olduğu bilinen veya iddia edilen, makalelerde kullanılan ancak nerde olduğu belirtilmeyen eser adları bibliyografik listelere alınmamalıdır. Mesela TSMK’da bulunduğu belirtilen ama numarası verilmeyen Ayintabi Mehmed Bey’in güfte mecmuası gibi.25
Yazma kütüphaneleri kataloglarında verilen bilgiler yetersiz olduğu için bazen yanıltıcı olabilmektedir. Bu durumda bibliyografyada anılan kaynak kitap veya makale künyesinin sonuna nereden alındığını gösteren bir referans bilgisi verilmelidir. Yabancı ülkelerin kütüphanelerinde kayıtlı Türkçe yazma eserler (Anonim, Edvar'lar gibi) bizzat görülemediği için bunlar gerçekte bize çok tanıdık gelen kişilerin eserleri olabilir. Bunlar kataloglardan taranarak, nereden alındıkları belirtilerek bibliyografyaya alınabilirler. Diğer taraftan bu katalogların hepsi kendi yazıldıkları yıla kadar olan eserlerden haber vermekte oldukları unutulmamalıdır. Bunların bazıları eski olduğu için daha sonra kütüphanedeki Türkçe eserlerden haberdar olunamamaktadır. Örneğin yukarda adı verilen “British Museum Library”de 2000 yılında bulunan Türkçe eserlerin tam bir kataloğu yoktur. Dolayısı ile bu gibi kütüphanelerin daha önce yayınlanan kataloglarında yer almayan yeni eserlerin bulunması da mümkündür.
Araştırma yapacaklar için bibliyografyalar önemli rehberlerdir. Aşağıda bir müzik bibliyografyası olarak değerlendirilebilecek çalışmaların listesi verilerek bir “müzik bibliyografyalar bibliyografyası” oluşturulmaya çalışılmıştır.
Acaroğlu, Türker - Fıtrat Ozan: “Türk Halk Ozanları ve Destanları Kaynakçası: 1928-1973”, Folklora Doğru, IV/47-49, 1978
Akdoğu, Onur: Türk Müziği Bibliyografyası, İzmir 1993
Alagöz, Tuğba Güvem: “Beyazıt Devlet Kütüphanesi Müzik Yayınları Fişleri”, Musiki Mecmuası, sy. 401 ve devamı- sy. 462, 1998, s. 64
Alaner, Bülent: Osmanlı İmparatorluğu’ndan Günümüze Müzik (Nota) Yayıncılığı (1876-1986) Music Publication from Ottoman Empire up today (1876- 1986 a complate fissure), Ankara: Anadolu Yayıncılık Matbaası, 1986, 96 s.
Alkan, Şükrü Mehmet: Hürriyet gazetesinde yayımlanmış müzik yazıları açıklamalı bibliyografyası (Yüksek lisans tezi, 2001), İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü
Altınölçek, Semih: Minyatürlü Eserlerde Sahne Düzeni (doktora tezi, 1999), İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü
Arseven, Veysel: Açıklamalı Türk Halk Müziği Kitap ve Makaleler Bibliyografyası, İstanbul 1969
Asian Music, XXI/ 2, 1990, s. 111 vd.
Aydın, Ahmet: Mûsiki Mecmuası ve Türk Folklor Araştırmaları Dergisi’nde Türk halk müziği ve oyunları hakkında yazılmış makalelerin bibliyografya incelemesi ve sonuçları (Sanatta yeterlilik, 1996), İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, 66 s.
Ayvaz, Zeynep: Taş plaklar ve taş plaklardaki Türk halk müziği ezgilerinin kataloğu (Yüksek lisans tezi, 1996), İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü
Balta, Evangeli: “Karamanlıca Kitapların Dönemlerine Göre İncelenmesi ve Konularına Göre Sınıflandırılması”, Müteferrika, sy. 13, 1998, s. 3 vd.
Bardakçı, Murat: Fener Beylerine Türk Şarkıları, İstanbul 1993 Basılı Divanlar Kataloğu, Ankara 1997
Başbuğoğlu, Filiz vdğr.: Cumhuriyet Döneminde Bibliyografyaların Bibliyografyası, Ankara: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı yay. 1973
Behar, Cem: “Türk Mûsikîsinin Tarihinin Kaynaklarından: Karamanlıca Yayınlar”, Müteferrika, sy. 2, 1994, s. 39; sy. 13, 1998, s. 5, 6
Bertuğ, Fikret: “Konya Koyunoğlu Şehir Müzesindeki Antik Değerli Taş Plaklar”, Musiki Mecmuası, sy. 466, 1999, s. 73-75
Bozyiğit, A. Esat: “İstanbul Halk Kültürü Makaleler Bibliyografyası”, İstanbul, sy. 2, 1998, s. 197-246
Danişpejuh, M. Taki: “Sad u si end eser-i Farisi der Mûsikî”, Hüner u merdüm, sy. 94-104, 1349-1350 hicri şemsi/1970-1971
Danişpejuh, M. Taki: “Edvâr-ı Sultânî", Hüner u merdüm, sy. 173-174, 1355 hş., s. 15
Danişpejuh, M. Taki: “Mûsikîname”, Hüner u merdüm, sy. 145-165, 1353-1354 hicri şemsi/1974-1975 (Farsça, Türkçe ve Urduca Mûsikî eserleri)
el-Fihrist, I, Beyrut 1981, s. 295; II, 1981, s. 400-401; III, 1981, s. 402-403; IV, 1981, s. 407; V, 1982, s. 233; VI- VII, 1982, s. 389; VIII, 1982, s. 371-373; IX, 1983, s. 337-338; XI, 1983, s. 520-521; XII, 1983, s. 431-433; XIII- XIV, 1984, s. 549- 551; XV-XVI, 1984, s. 613- 615; XVII- XVIII, 1986, s. 711-713; XIX- XX, 1986, s. 629; XXI- XXII, 1987, s. 521- 523; XXIII- XXIV, 1986, s. 433
Ergan, M. Salih: Türkiye Müzik Bibliyografyası: 1929- 1993, Konya 1994
Ezgiler, Canan (Haz.): “Halk müziği ve oyunları ile ilgili bibliyografya. 5-8”, Türk Halk Müziği ve Oyunları, 1 (5), 1-3.1983, s. 209 ; 1 (6), 4-6.1983, s. 264 ; 1 (7), 7-9.1983, s. 283 ; 1 (8), 10-12.1983, s. 318 Bibliyografyanın başı için bk. Kaymak, Lutfiye
Farmer, H. G.: The Sources of Arabian Music, Edinburg 1940; Leiden 1965; a.e.: Masâdiru'l- mûsîka'l- Arabiyye, Arapça'ya Çev. Hüseyin Nassâr, Kahire ts. Mektebetu Mısr.
Gökçen, M. İlhami (Haz.): “Türk musikisinin kısa bibliyografyası”, Musiki Mecmuası, 28 (307), 5.1975, s. 8
Gökçen, İlhami: “Dış ülkelerde yapılan Türk Mûsikîsi plakları”, Musiki Mecmuası, sy. 293 (1974), s. 9; 294 (1974), s. 10-11; 295 (1974), s. 23; sy. 346, 1978, s. 4-7; a.y., “Türk Mûsikîsi plakları”, Musiki Mecmuası, sy. 295, 1974, s. 23 vd; sy. 304, 1975, s. 17;
Günberk, Sibel, “Milli Kütüphanedeki Eski Yazılı Mûsikî ile ilgili Kitaplar”, Musiki Mecmuası, sy. 306, 1975, s. 7-10
Hai, T. Q.: “Bibliographie: musique iranienne”, Bulletin du centre d'etudes de musique orientale, X-XI, 1972, 43-48
Hasan, Hamdi: Saraybosna Kütüphanelerindeki Türkçe Yazmalarda Türküler, Ankara 1987, Saraybosna kütüphanelerindeki XVI. yy.- XIX. yy. arasında yazılmış yazmaların listesi: s. 69-70 Index Islamicus, Leiden- London 1906-1999
İstanbul Kütüphanelerinde Yazma Divanlar Kataloğu, İstanbul 1963
Jager, Rolf Martin: Der Hamparsum Notası Manuskripte im Archiv des Konservatoriums der Universitat Istanbul, Eisenach: Verlag der Musikalienhandlung, 1996
Kaderoğlu, Goncagül: Mûsikî Makaleleri Bibliyografyası: 1952- 1988 (yüksek lisans tezi, 1992), İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü
Kayaoğlu, İ. Gündağ: Türk Halkbilimi ile İlgili Kitaplar için Bir Bibliyografya, İstanbul 1991, 144 s.
Kaymak, Lütfiye: “Türk Halk Müziği ve Halk Oyunları ile İlgili Bibliyografya”, Türk Halk Müziği ve Halk Oyunları, I/1, İstanbul 1982, s. 15; I/2, 1982, s. 85; I/3, 1982, s. 101; I/4, 1982, s. 165
Kohen, Aaron: “Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluş Yıllarından Günümüze Yahudi Dini Mûsikîsi”, Toplumbilim, sy. 21, 2000, s. 81-114
Krüger-Wust, Wilhelm J.: Arabische Musik in europaischen Sprachen. Eine Bibliographie, Wiesbaden: Harrassowitz 1983. XI, 124 s.
Kut, A. Turgut: “Ermenice Şarkı Mecmuası”, Müteferrika (Dergisi), sy. 1, 1993, s. 19 vd.
Laade, Wolfgang: Gegenwarisfragen der Musik in Afrika und Asien. Eine grundlegende Bibliographie, Baden-Baden: Koemer 1971, 110 s.
Massoudeh, M. T.: “Die musikforschung in Iran: eine biblioghraphische Übersicht”, Acta musicologica, XIVIII/1, 1976, s. 12-20; III/2, 1980, s. 79-83
Matthias Kappler, “I Giovanni Fanarioti e le Antologie di Canzoni Ottomane”, Annali di ca’Foscari: Rivista della Facolta di Lingua e Lettrature Straniere dell’universita di Venezia, XXX/3, Estratto 1991, s. 33-37
Mûsikî Mecmuası, sy. 301- 302, 1974.
Nahya, Zümrüt: Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları Bibliyografyası: 1966-1991, Ankara 1992
Ödük, Ayşen: 1952-1987 Dönemi Müzik Makaleleri, yüksek lisans tezi, 1989, İÜ Ktp., 233 s.
Öney, Cahit: “Türk Mûsikîsi Bibliyografyasına İlave”, Musiki Mecmuası, sy. 440, 1993, s. 18-26
Öney, Cahit: “Türk Mûsikîsi Bibliyografyasına Katkılar”, Musiki Mecmuası, sy. 462, 1998, s. 41-44
Özalp, M. Nazmi: Türk Mûsikîsi Tarihi, Ankara 1986, II, s. 260-263
Özan, Nazife: Cumhuriyet Gazetesine yayımlanmış müzik yazıları açıklamalı bibliyografyası (Yüksek lisans tezi, 2001), İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü
Öztuna, Yılmaz: Büyük Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi, Ankara 1990, II, 413-430. Aynı eserin sonunda güfte şairleri ve bestelenen eserleri de verilmiştir: Öztuna, Büyük Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi, 1990, II, 533-587.
Papadopulos, Yeorgios: Kilise Müziği Tarihine Katkılar, Atina 1890
Pappas, M.: 19. Yüzyılda Türk Sanat Mûsikîsi Nazariyatı Hakkında Rumca Yayınlanmış Eserler (bitirme çalışması, 1995), İTÜ TMDK
Sakaoğlu, Saim: Folklor Bibliyografyaları Bibliyografyası Üzerine Bir Deneme, Konya 1991
Sarısözen, Neşe: 1990 yılından itibaren günümüze kadar piyasadaki Türk sanat müziği adı altında çıkan kaset ve CD lerin incelenmesi (bitirme çalışması, 2002), İTÜ TMDK
Shiloah, Amnon: The Theory of Music in Arabic Writings: 900-1900, München 1979
Şamlı İskender, Müntahabât-ı Mûsikî, İstanbul: Âmidi matb. 1340/1924
Şenel, Süleyman: Trabzon Halk Mûsikîsine Giriş, İstanbul 1994
Tatar, Hüseyin: Radyo, Radyo Haftası, Radyo Magazin, Radyonun Sesi ve Radyo Alemi dergileri açıklamalı kronolojik müzik yazıları bibliyografyası (Yüksek lisans tezi, 2001), İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, 309 s.
Tuncel, Hüseyin: “Süleymaniye ve İl Halk Kütüphanesindeki Yazma ve Basma Eserlerin Bibliyografyası”, Musiki Mecmuası, sy. 467, 2000, s. 73 ve devamı.
Turan, Ömer: Şehbal Mecmuasında Yayınlanan Mûsikî ile ilgili Makale ve Notalar (bitirme çalışması, 1981), Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Türk Din Mûsikîsi Anabilim dalı, 86 s. Türk Folklor ve Etnografya Bibliyografyası (Haz. Milli Eğitim Bakanlığı), I, Ankara 1971; II-III, Ankara 1975
“Türk müziği bibliyografyası”, Musiki Mecmuası., 33 (365), 3.1980, s. 1-24; 33 (366), 4.1980, s. 25-48; 33 (367), 5.1980, s. 49-72; 33 (368), 6.1980, s. 73-95
Türk Yurdu Bibliyografyası, İzmir 1993
Türkiye Bibliyografyası, Ankara 1939-1991
Türkiye Makaleler Bibliyografyası, Ankara 1952-1995
Türkiye Seçilmiş Gazete Yazıları, Ankara 1989-1992
Üngör, Etem Ruhi: “Türk Musıkisinde nota yayımcılığı, yayımlar, yayımcılar. Nota basımında 100. yıl”, Musiki Mecmuası, 30 (337), 11.1977, s. 1-20 ; 30 (338), 12.1977, s. 21-42; MilliTürkoloji Kongresi, (I. İstanbul, 6-9.2.78), 1980, s. 555-596
Üngör, Nefise E.: “Avrupa yayınlarında Mûsikî Bibliyografyamızdan Seçilenler”, Musiki Mecmuası, sy. 259, 1970, s. 22-23
Walker, Warren S.: Türk Folkloru ve Etnografyası Üzerine Amerikada Yayımlanmış Araştırmalar Bibliyografyası, Ankara 1982
Yeşil, Mustafa: “Türk Musıkisi için bir bibliyografya denemesi”, Musiki Mecmuası., 18 (221), 8.1966, s. 136-139; Musiki Mecmuası, 18 (222), 9.1966, s. 168-170; 18 (223), 10.1966, s. 209-211; İleri Musiki Mecmuası, 19 (226), 9.1967, s. 22-23; 19 (227), 10.1967, s. 22-23 ; 19 (227), 10.1967, s. 18-19; 19 (227), 10.1967, s. 18-19; İleri Musiki Mecmuası, 19 (228), 11.1967, s. 14; İleri Musiki Mecmuası, 19 (230), 1.1968, s. 19-22
Yönetken, Halil Bedi: “Folklor Dersleri III”, Orkestra, sy. 95, 1971, s. 25-46
Yum, Şule: Osmanlı Resim Sanatı ve Müzik: XV-XVIII. Yüzyıl minyatürlerde Çalgılar (doktora tezi, 1998), İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü
Yusuf, Zekeriya: Mahtûtâtu'l- mûsîka'l- Arabiyye fi'l- âlem, I-III, Bağdat 1966-67
____________________________________________________
* İTÜ Türk Musikisi Devlet Konservatuarı Öğretim Üyesi
1 Örneğin bk. Topaloğlu, Abdullah, İslam Sanatı Alanı İçin Türkçe Konu Başlıkları Tablosu, yüksek lisans tezi, 1986, s. 165-166
2 Marzubanname Tercümesi, Haz. Zeynep Korkmaz, Ankara 1973, s. 209/7a-8, 239/23b-14, 246/38b-14
3 Öztuna, Büyük Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi, 1990, II, 413-430
4 Öztuna, Büyük Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi, 1990, II, 533-587
5 Özalp, Türk Mûsikîsi Tarihi, II, s. 260-263
6 Üngör, Nefise E., “Avrupa yayınlarında Mûsikî Bibliyografyamızdan Seçilenler”, Musiki Mecmuası, sy. 259, 1970, s. 22-23
7 Yönetken, Halil Bedi, “Folklor Dersleri III”, Orkestra, sy. 95, 1971, s. 25-46
8 Günberk, Sibel, “Milli Kütüphanedeki Eski Yazılı Mûsikî ile ilgili Kitaplar”, Musiki Mecmuası, sy. 306, 1975, s. 7-10
9 Acaroğlu, Türker - Fıtrat Ozan, “Türk Halk Ozanları ve Destanları Kaynakçası: 1928-1973”, Folklora Doğru, IV/47-49, 1978
10 Bu dergi ve gazetelerle ilgili bilgiler için bk. Hasan Duman, İstanbul Kütüphanelerinde Eski Harfli Süreli Yayınlar Kataloğu, İstanbul 1987; genişletilmiş ve yeniden gözden geçirilmiş baskı: Ankara 2002; Eski Harfli Süreli Yayınlar Toplu Kataloğu, Ankara 1987; Zehra Toska v.dğr., Kadın Dergileri Bibliyografyası: 1867-1927, İstanbul 1993; Orhan Bayrak, Türkiye’de Gazeteler ve Dergiler 1831-1993, İstanbul 1994; Milli Kütüphane Eski Harfli Türkçe Süreli Yayınlar Toplu Kataloğu, Haz. Milli Kütüphane, Ankara 1963. Ayrıca basın tarihimizle ilgili eserlere de bakılabilir. Mesela: Zekai Güner-Orhan Kabataş, Millî Mücadele Dönemi Beyannameleri ve Basını, Ankara 1990, eserin sonunda Osmanlıca dergiler listesi, Trabzon’da çıkmış dergilerin listesi vardır.
11 Bu konuda bk. Said Ali, “Şark Mûsikîsi: Operetler”, Alemdar Gazetesi, sy. 38, İstanbul 4 mayıs 1921; K. R., “Türkçe Operet”, İleri Gazetesi, İstanbul 22 Aralık 1337; İbrahim Necmi, “Yeni Operetler”, Vakit gazetesi, İstanbul 30 mayıs 1921
12 Örneğin Ahmet Midhat Efendi’nin Zeybekler müzikali gibi: And, Tanzimat... 1839-1908, s. 431
13 Örneğin Köroğlu, Derebeyi opereti için bk. And, Tanzimat... 1839-1908, s. 436
14 Arkın Sinema Ansiklopedisi, İstanbul: Arkın kitapevi, 1975, II, s. 451-458’den özet
15 Plaklarla ilgili şu makalelere bakılabilir: İlhami Gökçen, “Dış ülkelerde yapılan Türk Mûsikîsi plakları”, MM, 293 (1974), s. 9; 294 (1974), s. 10-11; 295 (1974), s. 23; sy. 346, 1978, s. 4-7; a.y., “Türk Mûsikîsi plakları”, MM, sy. 295, 1974, s. 23 vd; sy. 304, 1975, s. 17; Fikret Bertuğ, “Konya Koyunoğlu Şehir Müzesindeki Antik Değerli Taş Plaklar”, MM, sy. 466, 1999, s. 73-75; Ayvaz,Zeynep: Taş plaklar ve taş plaklardaki Türk halk müziği ezgilerinin kataloğu (Yüksek lisans tezi,1996), İTÜ Sosyal Bil. Enst.
16 Mesela bk. Hacı Arif Bey’in fotoğrafı: Servet-i Fünun, sy. 59, 16 nisan 1308 ve aynı resim Malumat, sy. 130, 9 nisan 1314; Çuhacıyan Efendi’nin resmi: Malumat, sy. 136, 28 mayıs 1314; Neyzen Yusuf Paşa ve Aziz Dede’nin fotoğrafları: Hale, sy. 2, Kanunusani 1325; Notacı Hacı Emin Efendi’nin resmi: Servet-i Fünun, sy. 231; Neyzen merhum Salih Dede’nin resmi: Şehbal, sy. 68, 1 kanunusani 1328; Kemani Tatyos Efendi’nin resmi: Şehbal, sy. 69, 1 şubat 1328; Tanburi Cemil Bey’in dört resmi: Yarın, sy. 13, 12 kanunusani 1338; Tanburi Faize Hanım’ın (Ergin) fotoğrafı: Süs, sy. 32, 19 kanunusani 1340/1924
17 Yeorgios Papadopulos, Kilise Müziği Tarihine Katkılar, Atina 1890
18 Matthias Kappler, “I Giovanni Fanarioti e le Antologie di Canzoni Ottomane”, Annali di ca’Foscari: Rivista della Facolta di Lingua e Lettrature Straniere dell’universita di Venezia, XXX/3, Estratto 1991, s. 33-37; Bardakçı, Fener Beylerine, s. 7
19 Kut, A. Turgut, “Ermenice Şarkı Mecmuası”, Müteferrika (Dergisi), sy. 1, 1993, s. 19 vd.
20 Behar, Cem, “Türk Mûsikîsinin Tarihinin Kaynaklarından: Karamanlıca Yayınlar”, Müteferrika, sy. 2, 1994, s. 39; sy. 13, 1998, s. 5, 6
21 Kiltzanidis’in Nazariyat Kitabı (Haz. Ve Çev. M. Pappas, yüksek lisans, 1997), İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü
22 Çobanoğlu, Özkul, “Osmanlı Devletinde Kültürel Etkileşim Bağlamında Türk Edebiyatı ve Musevi Kültürü”, Toplumbilim, sy. 21, 2000, s. 31-36
23 Kohen, Aaron, “Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluş Yıllarından Günümüze Yahudi Dini Mûsikîsi”, Toplumbilim, sy. 21, 2000, s. 92-94
24 Wright, Oven, Words without songs, London , s. 288
25 Musiki Mecmuası, sy. 323, s. 28
