01.04.1998 / Tuncer Olcay - Benim Orkestra Şeflerim
Bir orkestra sanatçısı olarak yazı yazmaya nereden başlamalı diye düşündüğümde aklıma ilk gelen 40 yıldır gözümün önünde müzik yaptığım orkestra şefleri oldu.
Kimi uzun boylu, kimi de kısa; kimi yakışıklı, bir diğeri çirkin, sanki içi dışına vurmuş; bazıları da sempatik mi sempatik. Son zamanlarda bir de kısa etekli çıktı karşımıza. Kimse anlamaz değerini orkestra sanatçılarından başka.
Dinleyici boyu posuna bakar, eleştirmenler ise hareketlerinin estetik olup olmadığını yazar. Bir de bu eleştirmen bizden ise, gelmediği ve dinlemediği konserler hakkında kopya alır orkestra sanatçılarından, sonra da süslüce bir eleştiri yazar.
Dünyanın en zor işlerindendir mesleği orkestra şeflerinin. Bazıları bürokrasiyi sever, yazıyla anlatmaya çalışır her şeyi (müzik dahil). Çünkü biz görür ve biliriz; orkestrayı yönetirken, aklı daima yazdıklarındadır onun. Provalarda hikayelerle süslerler işlerini böylece şirin görünürler sanatçıya. Neler olmaz provalarda neler! Kırk yıldır yazsaydım ağızlarından çıkan sözleri, eşine ender rastlanan birkaç türde sözlük çıkardı ortaya. Kimi benzetmelerini aşk üzerine yapar, kimisi mutfak tencere yemek, kimi de doğayı sever. Bir de sesi güzeller vardır ki, söylemeye çalışırken sopranonun, tenorun aryalarını, evlere şenlik.
Zor işleri dedim ya, hakikaten çok zor. Düşünün bir kere karşınızdaki sanatçının becerisini önce değneğin ucunda saniyenin altmışta biri zamanında birleştirecek. Çeşit çeşittir orkestra sanatçısı. Bu çeşitlerden ortaya bir eserin yorumunu yapmak, zor ama çok zordur. “Ben istedim de oldu” diyeni de yok değildir hani!…
Orkestra şeflerinin sürekli olanları yanında bir haftalık misafir olanı da yönetir orkestrayı. Bunların çoğu isminin yabancı oluşu şemsiyesi altında bir kez yönetir orkestrayı. Kendini hiç zorlamaz güzeli çıkarmak için. Alacağı iki-üç bin doları bekler. Koydumu cuma günü doları cebine, gözü yoldadır, cumartesiyi iple çeker.
Ama bir de işini bilen, işine saygılı olanı vardır ki, hafta nasıl geçti anlamazsınız. Bir bütün olmuştur orkestra sanatçılarıyla. Aynı anda nefes alır verir, işte bu yansır dinleyiciye de, heyecan duyar sanatçıyla birlikte. Sanat için atar kalbi, birlikte yaparlar yorumu, o şef bilir karşısındakinin de en az 20 yıllık müzisyen olduğunu. Sanat disiplini kendiliğinden oluşur, güzel müzik çıkar ortaya. Çünkü karşılıklı sevgi ve güven vardır. Niçin mi? Her şey birlikte sanat yapmak için.
Orkestra şefliğini beceremeyenlerin yoktur bir diğerinden farkı. Yerli olsun, yabancı olsun… Kimi boyundan kaybeder, kimi de dilinden. Sanat kıvrak zeka gerektirir. İşte bu kapatır açıklarını dinleyiciye karşı.
Orkestra şefleri büyürler, büyük eser yönettikçe. Bunların en büyüğü de opera yönetenlerdir. Kolay mı elinin altında ikiyüz sanatçı var. Solisti, korosu, bir de orkestrasını görünce karşısında şaşırır ne yapacağını. İşte bu şaşkınlıktan operanın bir perdesini mi unutmaz, eserin bittiğini mi anlamaz, perde arasını bilmez neler gördük neler!… Kiminin frakından çekerek devamını sağladık eserin, kimine bakmadan çalarak bitirdik eseri.
Opera insanı delirtir, insan sesinin girdiği müzik bir başkadır. Çoğu frenleyemez heyecanını, sık sık kavga eder solistiyle. Bu solist bir de İtalyan ise seyreyle cümbüşü. Böyle geçer çukurda sanatçının ömrü. Bir güzel sesli solist gelsin de, güzel müzik yapmayı bekleyerek.
Şeflerin yakışıklısı bale orkestralarını yönetir. Kimi işinden olur, kimi eşinden, kimi de canından. O kadar çok şey var ki orkestra şefleri hakkında yazacak, bu yazacaklarımın çoğu orkestra sanatçılarına hitap eder. Onlar aralarında gözle, kaşla konuşurlar çalarken. Çok severler şeflerini, bilirler ki birlikte güzel müzik yapar, birlikte yaşarlar sanatın içinde.
Ne biz onlarsız ne de onlar bizsiz olur. Aramızdan ayrılan orkestra şeflerine tanrıdan rahmet, yaşayanlara birlikte uzun sanat hayatı dilerim.
Aylık olarak yayınlanan “Orkestra Dergisi”nin 37. Yıl, 291. Sayı ile Nisan 1998 tarihinde basılan sayısının 24-26. sayfalarından alınmıştır.
