Ekim 2008 / Yüksel Koptagel - Clementi, Mozart ve İmparator II. Joseph 'Bu Tema Benim'

     Muzio Clementi (1752-1832) Roma’da doğmuş, İngiltere’de ölmüş ünlü bir piyanist: Dahi çocuk olarak başlayan yaşamında dokuz yaşındayken organist, onikisinde bestecilikte becerilerini gösterdi, oratoryolar, çift korolu polifonik eserler yazdı. Ondört yaşındayken Dorset’li soylu bir İngiliz O’nu öğrenimi için İngiltere’ye çağırdı. Yirmibir yaşında Londra’da piyanistliğiyle büyük ün yapmıştı... Üç yıl süreyle konser turneleri yaptı. 1781’de, yirmidokuz yaşında turnede Paris, Münih ve Viyana’ya yolu düştü. İmparator II. Josef’in girişimiyle sarayda Mozart’la karşılaştırıldı, yarıştırıldı. (1)

     Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) Salzburg’da doğmuş, üç yaşında müzikteki dehasını göstermeye başlamış, becerili babanın dahi çocuk olan oğluydu. Altı yaşında küçük doğaçlamalar yapıyor, büyük ilgi topluyordu. Olağanüstü belleği vardı!

     İmparatorun sarayında Clementi’yle yarıştırıldığında, 1781 yılında yirmibeş yaşındaydı. Deşifraj (bir bakışta okuyup çalmak), emprovise etmek (doğaçlama) gibi müziğin yaratıcılığı ve icracılık ustalığında iki eski dahi-çocuk karşılaştı. Mozart prelüd ve çeşitlemeler emprovize etti... Clementi bir sonat... Bu yarıştan galip çıkan olmadığı söylenir.

     Londra’ya dönen Clementi bir yayınevine ve bir piyano imalatçılığı işine ortak oldu. Sonra da kendi hesabına “Clementi ve Ortakları Şirketi”ni kurdu. Yüzden fazla sonat, “Gradus ad Parnassum” piyano etütleri, senfoni ve uvertürler yazan Clementi’nin pedagoji ve piyanistlik dehası bestecilikte haniyse Haydn kertesinde olan eserlerini gölgeledi.

     Clementi’yi tanımadan, çalışmadan yetişen piyanist yoktur. Ama O’nun asıl önemi İngilizlerin Chopin’i olan John Field’i (1782 Dublin - 1837 Moskova) yetiştiren hoca olmasıdır. Field çağın en büyük piyanisti oldu, St. Petersburg’a gitti. Tüm Avrupa’da Rusya, Fransa, İtalya, Almanya’da konser turneleri yaptı... Ve piyanoda “Nocturne”ün yolunu açtı. Field’in yedi piyano konçertosu, onsekiz “Nocturne”ü, sonatları vs. vardır.

     Clementi, Mozart’ın “Sihirli Flüt” Operası Uvertürü’nün ilk temasını duyar duymaz “Bu Tema Benim!...” diye yerinden fırladı, ayağa kalktı. Mozart’ın “Viyana Sarayı”nda on yıl önce Clementi’den duyduğu Clementi’nin Op. 47 No. 2 sibemol majör sonatının mibemolde aynı motifini içeriyordu. Mozart bunu 1781’de “Viyana Sarayı”nda duymuştu: O karşılaşmanın tatsız anısına bir de bu eklenince Clementi çok içerledi, unutamadı... O günden sonra Clementi oturup bu sonatını her çaldığında bu temanın önce kendisi tarafından bulunmuş olduğunu açıklamak zorunda kaldı... Bu arada Mozart’ın ölüm arifesinde bestelediği eseri almış gidiyordu: 1791 yılı Eylül’de Viyana’da, 1794 Prag, 1799 Amsterdam, 1801 Moskova’da (Rusça), 1801 Ağustos 20 Paris, 1811 Londra, 1833 New York. Kaç kişinin Clementi’ye inandığını, O’nun bu itirazını kabul ettiği bilinmez...

     __________________________________

     (1) Kutsal Roma İmparatoru II. Josef, 1765’de Viyana’da İmparator Franz I. Josef ve Maria Teresa’nın oğlu olarak doğdu. 1790’da öldü.

     Büyük bir sanatseverdi. Voltaire ve Prusya kralı Büyük Frederik’i okuyarak izlemişti. Ülkesine din özgürlüğü getirdi; eğitimde, yargıda, vergide, tıpta reformlarıyla çok sevildi. Katolik kuvveti Papa’nın elinden alarak kendi koruyacağını ilan etti. Galiçya’da yaşayan tutucu Yahudilere iç işlerinin yönetiminde serbestlik tanımasıyla bu topluluğun Yahudi giysilerinden çıkıp Almanlaşmalarını sağladı. Dindeki toleransı o çağ Avrupa’sında en ileri geleniydi. Serfleri derebeylerinin elinden alıp özgürlüklerini sağladı. 1789’da artık bu Yiddiş konuşan Yahudiler Almanca konuşuyordu. Kız kardeşi Fransız kraliçe Mari Antoinette’i ziyarete Fransa’ya giderek (Kont Falkenştayn) ismini kullandı... 1780’de Rusya’da idi. Katerina’ya gitti. Sanatın patronuydu ülkesinde, daima koruyucusu oldu. Mozart’a “Saraydan Kız Kaçırma” Operasını sipariş etti.

     Beethoven O’nun için bir “Cenaze Marşı” bestelediyse de eserin teknik güçlüğü, çalınamamazlığından bir türlü seslendirilemedi.

     _______________________

     Aylık olarak yayınlanan “Orkestra Dergisi”nin 47. Yıl, 399. Sayı ile Ekim 2008 tarihinde basılan nüshasından alınmıştır.