Bale'de Bilinmeyen İsimler ve Terimler Sözlüğü - 2 (F-K)

“İzmir Devlet Opera ve Balesi”nden Çaykovski’nin “Uyuyan Güzel Balesi”
(Ufuk Ekmekçibaşı, Füeda Tekman, Özden Abukay, Hülya Seren)
“İzmir Devlet Opera ve Balesi”nin yerleşik kadro ile verdiği ilk temsilden
dört ay gibi kısa bir süre sonra bu genç bale topluluğu ikinci bale yapıtı olarak
klasıl balenin en büyük yaratılarından biri olan “Uyuyan Güzel Balesi”ni sunmuştur.

______________________________________

(F)

Fars: Salt güldürmeyi amaçlayan ve bu nedenle basit ve ilkel güldürü unsurları kullanan sahne oyunu.

Feet (okunuşu fit) ya da Foot: 30,480 santimetreye eşit olan İngiliz uzunluk ölçü birimi.

Felemenk: Hollanda, Belçika ve kuzeydoğu Fransa'nın eski adı.

Fındıkkıran: (The Nutcracker ya da Casse-noisette). İki perde. (1) Lev Ivanov: "İmparatorluk Balesi", St. Petersburg, 1892. Müzik: Peter İlyiç Çaykovski. (2) Lev Ivanov: Sahneleme; Nicholas Sergueeff. "Vic-Wells Balesi"; Londra, 1934. (3) Vasily Vainonen: "Kirov Balesi", Leningrad, 1934. Üç perde. "Bolşoy Balesi" dağarına girişi: Moskova, 1938. (4) "Londra Festival Balesi": İki perdelik bir versiyon, 1950-76. İlk olarak Nicholas Beriozoff'un prodüksiyonu, sonra (1957) David Lichine tarafından gözden geçirilmiş bir versiyon olarak. (5) George Balanchine: "New York City Ballet"; New York, 1954, iki perde. (6) Walter Gore: "Ballet Der Lage Landen"; Amsterdam, 1957. (7) Yuri Grigorovich: "Bolşoy Balesi"; Moskova, 1966. (8) John Cranko: "Stuttgart Balesi"; Stuttgart, 1966. (9) Rudolf Nureyev: "İsveç Kraliyet Balesi"; Stockholm, 1967. "Royal Ballet" dağarında 1968, Londra. (10) Ronald Hynd: "Londra Festival Balesi"; Liverpool, 1976.

Fialka, Ladislav: Çekoslovak mim sanatçısı. Halen yaşamakta olan en büyük mim sanatçılarından biri. Tüm davran ış, jest ve doğasıyla görkemli bir düzeye ulaşmıştır.

Field Figures: Glen Tetlev, "Kraliyet Balesi"; Nottingham, 1970. Küğ: Karlheinz Stockhausen.

Firebird, The: (1) Michel Fokine, Diaghilev'in "Ballets Russes"i, Paris, 1910. Küğ: Igor Stravinsky. (2) George Balanchine, "New York City Ballet"; New York, 1949. Küğ: Igor Stravinsky.

Flamenko: Arap küğü etkisiyle gelişmiş İspanyol halk küğü ve kırını.

Fokine, Michel: Rus, 1880-1942. St. Petersburg "İmparatorluk Bale Okulu"nda çalıştı. Yalkıcı olarak ertiksel yaşamına 1898 yılında "Maryinsky Tiyatrosu"nda başladı. Kırıncı, öğretmen ve özellikle kırın yazarı olarak büyük başarılar kazandı. İlk balesi "Acis  ve Galatea" (1905), öğrenciler için yapılan bir çalışmaydı. 1907 yılında Anna Pavlova için "The Dying Swan"i yarattı, bunu aynı yıl "İmparatorluk Sarayı" için oluşturduğu ilk balesi "Le Pavillon d'Armide" izledi. 1909'da Diaghilev'in "Ballets Russes"ine katıldı. Diğer baleleri arasında bulunan "Chopiniana" (1908)'nın adı topluluğun Paris sezonu için Diaghilev tarafından "Les Sylphides" olarak değiştirildi (1909). "Prens İgor" (1909), "Karnaval" (1910), "Şehrazad" (1910), "Ateş Kuşu" (1910), "Spectre de la Rose" (1911), "Petruşka" (1911), "Coq d'Or" (1914), "L'Epreuve d'Amour" (1936), "Paganini" (1939), "Mavi Sakal" (1941). 1918'den sonra Amerika'da yaşadı. Toplam altmıştan fazla bale yarattı. "Bir Bale Ustasının Hatıraları" isimli kitabın da yazarıdır.

Formasyon: Biçimlenme, şekil alma, yetişme.

Fonteyn, Margot: İngiliz, doğumu 1919. Gerçek adı Peggy Hookham. Şanghay'da George Goncharov ile; daha sonraları Vera Volkova ve Seraphine Astafieva ile çalıştı ve "Sadler's Wells Bale Okulu"na devam etti. 1934 yılında Fonteyn'i "Vic-Wells Ballet"de (sonraları "Sadler's Wells Ballet" adını alan şimdiki "Royal Ballet") görüyoruz. Aynı yıl ilk yalkın rolünü aldı. 1959 yılında bağımsız kırıncı olarak çalışmaya karar verdi; "Royal Ballet" dışında hiç bir özel topluluğa bağlanmadı. Ancak, uzun yıllar öylesine sık konuk sanatçı olarak çalıştı ki, topluluğun "prima ballerina"si olarak kabul edildi. Kırın alanında ertiksel yaşamının farklı dönemleri sürecinde dört "premiers danseurs" ile partnerlik yaptı: Robert Helpmann, Michael Somes, David Blair ve hepsinin içinde kamuoyunun en yakından tanıdığı Rudolf Nureyev. "Vic-Wells Balesi"ne katılmasından bir yıl sonra Ashton'un "Le Baiser de la Fée"sinde "Bride"i canlandırdı. Bu olay, İngiliz balesinde en önemli kırıncı-kırın yazarı ilişkilerinden birisinin başlangıcını oluşturuyordu. Bu düzeydeki işbirliğinin benzerine sonraları yalnızca "Lynn Seymour-Kenneth MacMillan" ikilisinde rastlayabiliyoruz. Çoğu rolde Alicia Markova'nın yerine geçti ve zamanının en büyük kırıncılarından biri olarak adını duyurdu. "Royal Ballet" için canlandırdığı rollerin listesi hayli uzundur; ancak içlerinde önem taşıyanlarını belirtmekte yarar var: "Les Patineurs"de "White" pas de deux, "Wedding Bouquet"de "Julia", "Symphonic Variations" ve "Scénes de Ballet"de baş balerina, "Daphnis et Chloe"da "Chloe"; "Sylvia", "Tresias", "Ondine" ve "Sinderella"da baş roller; "Homage to the Queen"de "Spirit of the Air"; "Birthday Offering"de birinci balerina ve "Marguerite et Armand"da "Marguerite". Aynı zamanda başka topluluklar için canlandırdığı roller arasında "The Scarlet Pastorale"de baş rol ve "Amazon Forests"de David Wall ile birlikte "pas de deux" önemle not edilmelidir. Yaşamı ve çalışmaları hakkında sayısız kitaplar yayınlanmıştır. Bunlar arasında "Ballerina Fonteyn: Impressions of a Ballerina", "Fonteyn: A Study of the Ballerina in Her Setting", "The Art of Margot Fonteyn", "Fonteyn: Making of a Legend" sayılabilir. Kendi kaleminden otobiyografisi de dikkatleri toplamıştır. Çok sayıda onur dereceleri ve ödülleri kazanmıştır.

Fueillet, Raoul Auger: Fransız kırın eğitmeni ve kırın düzenlemecisi (doğumu 1660). 1701 yılında basılan bir kırın notalama sistemi buldu: "Choreographie ou L'Art d'Ecrire la Danse  par Caracteres, Figures et Signes Demonstratifs" (Koreografi veya Harf, Şekil ve Belirtici İşaretlerle Dans Yazma Sanatı). Ayrıca ustası Louis Pecourt'un opera için yarattığı birçok kırını açıklayan ve koreografik düzenlemelerini anlatan derlemeler yayınladı. Onyedinci yüzyıl kırın tekniği tarihi bakımından "Choreographie" isimli eseri önemlidir, çünkü klasik beş duruş ve dışa dönük duruşlar, sıçramalı adımlar, "jete"ler, "sisonne"lar, dönerek sıçramalar, ayakları birbirine vurarak sıçramalar (entrechats) bu kitapta anlatılmıştır. "Fransız Akademik Dans Okulu"nun ana çizgileri bu tarihlerde belirmeye başlar.

Füg: Kontrapuntik yazım biçimlerinden biri. "Fuga" latincede kaçmak anlamına gelir; biçim olarak seslerin birbiri ardına gelişi kovalamayı anımsatır. Yani, tema (konu) bir seste sunulur ve sonra öbür sesler birbiri ardınca benzetim yoluyla konuyu izler.

(G)

Gaillarde (Gagliarda): Eski bir İtalyan kırını; serbest tarzda, çok hareketli ve neşelidir.

Gala: Bir sahne yaratısının ilk oynanışı.

Gam: Küğün temelini oluşturan seslerin değişmez bir sıra ile ve bir kural çerçevesinde dizilmesi.

Georgiyen: George isimli dört ingiliz Kralı zamanına ait, 1714-1839.

Gielgud, Maina: İngiliz, doğumu 1945. Ertiksel yaşamına 1961 yılında "Roland Petit Topluluğu" ile başladı. Sonra "Marquis de Cuevas"nın "International Ballet"ında 1971'e dek baş kırıncı oldu. "Miskovitch Ballet", "Grand Ballet Classique de France", Maurice Bejart'ın "Ballet of the Twentieth Century" ile "Berlin Ballet"de dönemler halinde çalıştı. 1972-75 arasında "Londra Festival Balesi"ne geçti. Uluslararası konuk sanatçı olarak 1975 yılında "Royal Ballet"de görüyoruz. Uzun boylu, uzun bacaklı, egzotik bir kırıncı olan Maina Gielgud olağanüstü denge anlayışı ve güçlü bir tekniğe sahip bir bale ustası olarak tanınmıştır.

Giselle: İki perde. (Jean Coralli ve Jules Perrot). "Paris Opera Balesi"; Paris, 1841. Küğ: Adolphe Adam. Dünyanın her yerinde bale topluluklarının dağarlarında farklı sahne uyarlamaları sonucu değişik prodüksiyonları oynanmaktadır.

Gordon, Gavin (Muspratt): (1901-70). İskoç baş şarkıcı, aktör, opera rejisörü ve bağdar. Aralarında "The Rakes Progress"in de bulunduğu bale küğleri bağdamıştır.

Grigorovich, Yuri: Rus, doğumu 1927. "Kirov Bale Okulu"nda öğrenim gördü. 1946'da yalkıcı olarak adı geçen topluluğa katıldı. Daha okulda iken kırın yazarlığına yetenekli ve eğilimli olduğunu göstermişti. 1964'de "Moskova Balesi"ne şef koreograf, 1966'da artistik direktör oldu. Aynı yıl halk sanatçısı ünvanı kazandı. Baleleri şunlardır: "Valse Fantaisie" (1956), "The Baby Stork" (1957), "Tom Thumb" (1957), "Stone Flower" (ilk büyük başarısı) (1957), "Legend of Love" (1961), "Spartacus" (1968), "Romeo ve Juliet" (1972), "Korkunç Ivan" (1975). Ayrıca "Uyuyan Güzel" (1963), "Fındıkkıran" (1966) ve "Kuğu Gölü" (1969) gibi klasiklerin dikkate değer versiyonlarını ortaya koydu.

Grosse Fugue: (Hans van Manen). "Danimarka Dans Tiyatrosu"; Scheveningen, 1971. Küğ: Ludwig van Beethoven. "Royal Ballet" dağarına girişi: 1972, Londra.

Grotesk: Karşıt görüntüleri ve bağdaşmaz durumları bir arada ortaya koyan güldürü biçimi.

(H)

Harlequine: Soytarı, palyaço.

Harlequinade: Pandomima; palyaço oyunu, soytarılık.

Helpmann, Robert: Avustralyalı, doğumu 1909. "Anna Pavlova Topluluğu"nda, Laurent Novikov ile çalıştı. "Vic-Wells Balesi", 1933, baş kırıncı 1934-50. Sonraları zamanını kırın, temsil, oyun yönetimi, balede kırın düzenlemesi ve film yapımı şeklinde bölerek kullandı. Bayan Peggy van Praagh ile birlikte "Avustralya Balesi"ne direktör oldu: 1965-75; tek başına direktör oluşu: 1976. "Sadler's Wells Ballet"nin kuruluşunda önemli bir rol oynadı. Margot Fonteyn'in partneri olarak uzun yıllar çalıştı. 1968 yılında "sir" ünvanı aldı.

Howard, Andrée: İngiliz, 1910-68. Marie Rambert, Mathilde Kschessinska, Olga Preobrajenska ile çalıştı. Sonraları "Ballet Rambert" olan "Ballet Club"ın asil üyesiydi ve bu topluluğun başlıca kırın yazarlarından biri olarak görev yaptı. Dekor ve kostüm planlamasında başarılar kazandı. Kırın yazımını yaptığı balelerinde sık sık kırındı. İlk balesi 1933 yılında yarattığı "Our Lady's Juggler"dir. Diğerleri arasında "Death and the Maiden" (1937), "Lady into Fox" (1939), "La Féte Etrange" (1940), "Mardi Grass" (1946), "Selina" (1948), "Mirror for the Witches" (1952), "Veneziana" (1953), "Conte Fantastique" (1957), "La Belle Dame Sans Merci" (1959) sayılabilir.

Hutchinson, Ann: Amerikalı kadın kırıncı ve öğretmen (doğumu: New York, 1918). M. Graham, K. Jooss ve M. Craske'in öğrencisi oldu. New York'da küğlü komedilerde oynadı; bir süre sonra Rudolf von Laban'ın "notalama" sistemi ile ilgilendi. 1940'ta, New York'da "Dance Notation Office" (Dans Notasyonu Bürosu)'in kurucuları arasına katıldı. Burada ve "Jacob's Pillow" (Massachusetts) festival kadrosuna katılarak "University of the Dance"de dersler verdi. Birlikte çalıştığı Georg Balanchine'in yaratılarından büyük bir kısmını notaya aldı. ''Labanotation" (Laban Notasyonu) isimli bir kitap yazdı.

Hynd, Ronald: İngiliz; doğumu 1931. "Rambert Okulu"nda öğrenim gördü. 1949'da "Rambert Topluluğu"na katıldı, yalkıcı oldu. 1952'de "Royal Ballet"e geçti ve 1954'te yalkıcı oldu; daha sonra baş kırıncılık aldı. Çok sayıda rol canlandırdı. 1970-73 arasında "Münih Opera Evi"nin bale direktörlüğü görevini üstlendi. Baleleri sırasıyla şunlardır: "Baiser de la Fée" (ilk balesi-1968), "Mladi" (1969), "Pasiphae" (1969), "Dvorak Variations" (1970), "In a Summer Garden" (1972), "Wendekreise" (1972), "The Telephone" (1972), "Mozartiana" (1973), "Charlotte Bronte" (1974), "Orient Accident" (1975), "Valses Nobles et Sentimentales" (1975), "The Merry Widow" (1975), "The Sanguine Fan" (1976), "Le Papillon" (1977).

(I-İ)

İllüzyon: Hayal, hülya. Yanlış görme.

İmprovize: Doğaçtan çalma, hazırlıksız olarak ve çalarken bağdama.

İnç: Uzunluğu 2,540 santimetre olan İngiliz uzunluk ölçü birimi.

Ivanov, Lev: Rus, 1834-1901. "İmparatorluk Tiyatro Okulu"nda öğrenim gördü. Meslek yaşamına 1852 yılında başladı. 1882'de şef rejisör oldu; 1885'de Petipadan sonra ikinci "ballet-master"lik aldı. Baleleri şunlardır: "Prens İgor için Poloveç Dansları" (1890), "Fındıkkıran" (1892), "Kuğu Gölü" (2. ve 4. perdeler) (1895).

(J)

Jest: Düşünce ve duyguları açıklamak amacıyla ve genellikle el, kol ya da başla yapılan hareketler dizgesi.

Jig (Giga): İki zamanlı ve çok hareketli bir İngiliz kırını.

(K)

Kabare: Güncel olayların eleştirici ve iğneleyici bir oyun tarzıyla ele alındığı, şarkı söylenen ve şiir okunan tiyatro.

Kalifikasyon: Bir işi yapabilme niteliği ve ustalığı.

Karakterizasyon: Sahne yaratılarında ilgili rolün ayırıcı niteliğini ortaya koymak.

Kariyer: Meslek.

Kessler, Dagmar: Amerikalı; doğumu 1946. Norveçli büyükbaba... "Pennsylvania  Balesi Okulu"nda çalıştı. İlk sahneye çıkışı 1963 yılında "Pennsylvania Balesi" iledir. 1964 yılında yalkıcılığa yükseldi. 1966 yılında "Hamburg Opera Balesi"ne geçti. 1967-75 yılları arasında "Londra Festival Balesi"nde çalıştı. Burada, 1968'de baş kırıncılığa yükseldi. Konuk sanatçı olarak çok sayıda ziyaret yapmıştır. Balelerin çoğunda üstün bir başarı göstermiştir. "Giselle" gibi dramatik-romantik rollerden "Coppelia"daki "Swanilda" gibi subret rollerine dek bu üstünlük tartışma götürmez. "Uyuyan Güzel"de "Aurora" benzeri tümüyle klasıl bir yüklem gerektiren roller de bu başarıya dahildir.

Komedyen: Güldürü eserlerinde yer alan oyuncu.

Kompozitör: Besteci, bağdar; kompozisyon işini yapan kimse.

Kompozisyon: Ayrı parçaları birleştirme yöntemiyle bütün oluşturma; bağdarın eseri yaratma sürecine verilen isim.

Kontrapunt (Kontrpuan): Birden çok sesi aynı zaman birimi içerisinde birleştirme kuralları. Etimoloji bakımından, kontrapunto sözü "noktaya karşı nokta", yani notaya karşı nota, dolayısıyla da "ezgiye karşı ezgi" demektir. Armoni'nin zıddı olmakla birlikte, birçok ezgi çizgisinin üst üste getirilmesine dayanan bağdama tekniğinin karşılığında kullanılır. Burada "harekete karşı hareket", yani "birçok hareket çizgisinin üstüste getirilmesi" anlamındadır.

Koreograf: Bir baleyi oluşturan adım, figür ve ifadeleri düzenleyen sanatçı; kırın yazarı.

Koreografi: Bir baleyi oluşturan adım, figür ve ifadelerin tamamı; bunların kağıda geçirilmiş şekli.

Kuğu Gölü (Swan Lake/Le Lac des Cygnes): Dört perde. (1) Wenzel Reisinger: "İmparatorluk Balesi"; Moskova, 1877. Küğ: Peter İlyiç Çaykovski. (2) Marius Petipa ve Lev İvanov: "İmparatorluk Balesi"; St. Petersburg, 1895. Sonraki versiyonlar bu temel üzerine şekillendirilmiştir. (3) Marius Petipa ve Lev Ivanov; tekrar sahneleyen Alexander Gorsky: "Bolşoy Balesi"; Moskova, 1901. Bu prodüksiyon, Asaf Messerer'in eklediği bir dördüncü perde ile çoğu Sovyet topluluğu tarafından temsil edilmektedir. (4) Marius Petipa ve Lev İvanof; sahneleme Nicholas Sergueeff: "Vic-Wells Balesi"; Londra, 1934. (5) Vladimir Bourmeister: "Stanislavsky ve Nemirovich-Danchenko Tiyatro Balesi"; Moskova, 1953. "Paris Opera Balesi"nde; Paris, 1960. "Londra Festival Balesi"nde; Londra, 1961. (6) Jack Carter: "Colon Tiyatro Balesi"; Buenos Aires, 1963. "Londra Festival Balesi"; Venedik, 1966. (7) Kenneth MacMillan: "Alman Opera Balesi"; Berlin, 1969. (8) Beryl Grey: "Londra Festival Balesi"; Eastbourne, 1972. (9) John Neumeier: "Hamburg Opera Balesi"; Hamburg, 1976.

İzmir Devlet Opera ve Balesi:
Füeda Tekman
"Uyuyan Güzel" Provası'nda