10.06.2021 / İhsan Toksöz - Mersin’in Sesleri - IV. Bölüm - Bestecilerin Gözde Konuları: Mitolojik Öykü, Efsane, Destanlar

     Tüm dünyada asırlar boyunca mitolojik öykü-söylenceler bestecilerin gözdesi olmuştur. Bunları listelemeye sayfalar yetmez. Derin bir araştırma konusudur. Bestecilerin bu seçimlerinin ne denli önemsendiğini burada sadece bir örnekle - bir opera serisi ile-  anımsatalım.

 

     Richard Wagner’in dört epik operadan oluşan -bestecinin deyimiyle müzik dramaları- “Die Niebelungen Ring - Nibelung Yüzüğü” serisi bu tür eserlerin doruğundakilerden birisidir. Librettoları da kendisi yazan Wagner, bu seriyi 1848-1874 yılları arasında 26 yılda tamamlamıştır. Operaların konusu İskandinav ve Alman mitolojisinden alınmadır ve fantastik yaratıklar ve tanrılar eser nerede sahnelenirse sahnelensin, Wagner’in eşsiz müziğine müthiş bir görsellik katmaktadır. İlgilenenler internette bolca kaynak bulabilirler.

 

     Türkiye’de de durum farklı değildir.

 

     Tarihi figürler hakkında bestelenen eserlerle birlikte mitolojik öykü ve söylenceler Türkiye’de de besteciler tarafından sıklıkla tercih edilen konular olmuştur.

 

     İlginçtir, Türkiye’de bestelenen ve ilk sahneye konan Ahmet Adnan Saygun’un “Özsoy Operası” (Libretto: Münir Hayri Egeli) konusunu Firdevsî’nin İran efsanelerine dayanan manzum “Şehname” destanından alıyor. Bestecinin “Gılgamış Operası” da bir Sümer efsanesinden alıyor konusunu.

 

     Tüm dünyada birçok opera bestesine kaynak olan “Gılgameş Efsanesi” Orhan Asena’nın librettosuyla değerli bestecimiz Mersinli Nevit Kodallı tarafından da bestelenmiştir (1963). Bestecimizin Semihi Vural tarafından derlenen ve “Akdeniz Opera ve Bale Kulübü - AKOB” tarafından basılan “Ben Nevit Kodallı - Mersin Yazıları” kitabındaki eser listesinde, tarihi ve mitolojik figürleri konu aldığı birkaç eserin daha bulunduğunu görüyoruz.

 

     Selahattin Batu’nun oyunu için bestelediği, “Güzel Helena” Sahne Müziği 1954; “Tanrılar ve İnsanlar” (1954) ve “Hürrem Sultan Bale Müziği” (1976).

 

     Necil Kazım Akses’in “Mete” (1933) ve “Bay Önder” (1934) operaları Türk destanlarından esinlenmiştir. Bestecimizin ayrıca “Timur” üzerine bestelenmiş ancak tamamlanmamış bir opera çalışması da vardır. (1956).

 

     Ferit Tüzün’ün “Midas’ın Kulakları Operası” da (1967) Güngör Dilmen’in bir Frig söylencesine dayanan aynı isimli oyunundan uyarlanmıştır. Ferit Tüzün ilk Türk Bale eseri “Çeşmebaşı”nın da (1958) bestecisidir.

 

     Öte yandan Azerbaycan’dan bir örnek vermek gerekirse, doğuda sahnelenen ilk opera olan (Bakü-1908) “Leyla ve Mecnun”u zikredebiliriz. Azeri Besteci Üzeyir Hacıbeyov tarafından yazılmış olan bu operanın sözlerini Hacıbeyov, şair Fuzuli’nin Azerice yazdığı “Leyla ve Mecnun Mesnevisi”nden almıştır.

 

     Burada hemen bir hatırlatma yapmak isterim. Konusunu bir masaldan alan ve kentimizde yaşayan besteci, piyanist, orkestra şefi Selman Ada tarafından bestelenen “Ali Baba & 40 Operası” (libretto: Tarık Günersel) bir Türk bestecinin yurtdışında sahnelenen ilk operası olarak opera tarihimizdeki yerini almış bulunmaktadır.

 

     Son dönemde, “UNESCO Troya Yılı Kutlamaları” çerçevesinde “Çanakkale Belediyesi” tarafından sipariş edilen, Homeros’un “İlyada Destanı”ndan alınan (libretto: Artun Hoinic) Romen besteci ve orkestra şefi Bujor Hoinic’in bestelediği iki perdelik epik Troya operası da bir yabancı tarafından bestelenen ilk Türkçe opera olarak repertuvardaki yerini almıştır. “Ankara Devlet Opera ve Balesi” tarafından 2018 yılında dünya prömiyeri yapılan eser 2019 yılında Moskova’da “Bolşoy Tiyatrosu”nda sahnelenen ilk Türk Operası oldu.

 

     Yine “Çanakkale Belediyesi”nin siparişi üzerine Fazıl Say’ın bestelediği “Troya Sonatı”nı da (2018) burada zikredebiliriz.

 

     Bu listelemeyi geniş bir platforma taşımak akademik bir araştırma konusu olabilir. Burada bir handikap vardır. Böyle bir araştırmayı yapmak oldukça zor görünüyor, çünkü çoğu bestecimizin eserlerinin notaları maalesef basılamıyor ve icra edilemiyor. Sadece kendi arşivlerinde var. Bu büyük bir sorundur.

 

     Türk Evrensel Müzik Bestelerinde Mitolojinin, Efsanelerin, Söylencelerin Yeri!

 

     Kapsamlı güzel bir araştırma konu başlığı olabilir mi sizce? Keşke birileri denese…

 

     Gördünüz işte, istediğimde ciddi yazı yazabiliyorum. Bunu geliştirmem lazım. Biraz zaman alacak ama istersem başarırım.

 

     Ama yine de, bu konuda ileride bir oylama yapabilirim!

 

     Sssstt!

 

     Biri bir şey mi dedi şuradan?

 

     Birilerine görev mi çıkarıyor muşum?

 

     Yok yahu!

 

     Nasıl böyle bir sonuç çıkarabiliyorsunuz yazdıklarımdan?

 

     “Meraklı bir yaşlının, meraklı gençlere önerisi” bu.

 

     Ne haddime görev çıkartmak.

 

     Sizde de moda oldu beni kafaya takmak...

 

     Vallahi alınıyorum bak!

 

     Benim de “interaktif” yazı tarzım bu, ne yapalım:

 

     Önce konuyu dağıtmak, sonra toparlamak.

 

     Bu yazışma, konuşma, dalaşma oyununda

 

     Kolay iş değildir iskambil kağıtlarını karmak.

 

     Ben karıyorum karmasına amma

 

     Zor oluyor sonradan “vale beyi”ni bulmak

 

     Hele hele “as” ortada hiç görünmüyor,

 

     “Maça kızı” ise kaçıyor benden bucak bucak!

 

     En işe yaramadığında kalıyor bana,

 

     “Papazı bulmak!”

 

     Üç çeyrek asır yemişim ömürden

 

     Bakın küçük bir döper var elimde.

 

     Blöf de çekemem “yazılarımı okumayın” diye

 

     Ya birisi çıkar da “rest” derse.

 

     Bir dostum çıkmış ortaya empatiyle,

 

     Bir internet sitesinde köşe ayarlamış bana

 

     Yaşıma hürmeten mi desem,

 

     Fasulyeden pokerde dörtlüyü tamamlamam için mi, ne?

 

     Şunun şurasında daha kaç yıl yazacağım ki,

 

     Tüm sermayemi ortaya sürersem,

 

     Bir daha yer alamam dörtlülerde.

 

     Siz en iyisi biraz daha, edin beni idare!

 

     Tamam, tamam!

 

     Gelecek yazımda artık sadede geliyorum.

     https://diyalektikhaber.com sitesinden alınmıştır. - 10.06.2021, Perşembe